Leiden – Joan Blaeu, 1649

17DE-EEUWSE STADSPLATTEGROND VAN LEIDEN

“LUGDUNUM BATAVORUM vernacule Leyden“. Kopergravure uitgegeven door Joan Blaeu, als onderdeel van het Toneel der Steden van de Vereenighde Nederlanden. Amsterdam, 1649. Later met de hand gekleurd. Verso: Latijnse tekst. Afm. 42 x 53,7 cm.

Leiden, de vierde stad van Holland, was in de zeventiende eeuw een belangrijke stad. Dat kwam vooral door de universiteit die er in 1575 gesticht was. Leiden kreeg die universiteit als dank voor het dappere verzet tegen de Spanjaarden. De stad is gebouwd rondom de burcht, een kunstmatige kegelvormige heuvel waarop in de twaalfde eeuw een ronde tufstenen vluchtburcht werd gebouwd. Deze burcht staat op de plaats waar twee Rijnarmen samenkomen, precies in het midden van de stad. De nederzetting ontwikkelde zich als een dijkdorp op de zuidelijke Rijndijk, de Breestraat. Zij werd het middelpunt van handel en scheepvaart in de zich snel ontwikkelende agrarische omgeving. Opmerkelijk is dat Leiden geen grote pleinen of markten heeft.

Leiden is op het moment dat deze plattegrond Leiden verschijnt op het punt van zijn hoogste bloei. Blaeu schrijft: de stad is sterk en welgebouwd, voorzien van sterke poorten, sterke wallen en brede vesten waardoor de stad goed verdedigbaar is. Buiten de wallen is er een brede “singelgraft op het vermakelyckste beplant met iepen, daeronder yder zich kan verlustigen“. De stad, zo vertelt Blaeu verder, was “naest [na] Amsterdam door haer laetste vergrootingen, de grootste van dit Lantschap [Holland]“. Zij telde 89 straten en stegen en 102 stenen bruggen. (Kijk vooral het interessante filmpje met daarin een 3D versie van de kaart.)

De Amsterdamse cartograaf en uitgever Joan Blaeu stelde zich tot taak de doelstellingen van eerdere uitgevers Abraham Ortelius en Georg Braun en Franz Hogenberg tegelijk te realiseren, door aan zijn uit vele delen bestaande wereldatlas ook een aantal stedenboeken toe te voegen.

Blaeu’s Toneel der Steden van de Vereenighde Nederlanden verscheen in 1649 in een Latijnse editie; de Nederlandse werd in 1652 gedrukt.

De in dit werk opgenomen kaarten waren voor een gedeelte al in oudere kaartwerken gepubliceerd; 21 stuks bijvoorbeeld in Boxhorns Theatrum Hollandiae uit 1632. Andere kaarten werden geheel nieuw voor Blaeu’s stedenboek vervaardigd. Bekend is dat Blaeu brieven aan stadsbesturen richtte met het verzoek hem een stadsplattegrond en een beschrijving van de stad toe te zenden.

Prijs: Euro 2.150,-