Heerlijkheid Bergen – Blaeu, ca. 1665

DE HEERLIJKHEID BERGEN “Territorii Bergensis accuratissima descriptio“, kopergravure van de Heerlijkheid Bergen uitgegeven door Joan Blaeu tussen 1662-1672 als onderdeel…

DE HEERLIJKHEID BERGEN

“Territorii Bergensis accuratissima descriptio“, kopergravure van de Heerlijkheid Bergen uitgegeven door Joan Blaeu tussen 1662-1672 als onderdeel van een Franstalig editie van de Atlas Maior. Later met de hand gekleurd. Afm. ca.: 42 x 56 cm.

“Zeer nauwkeurige tekening van het gebied van Bergen” luidt de titel van deze kaart. Terecht, want niemand minder dan Johannes Dou, de landmeter van Rijnland, een specialist op het gebied van driehoeksmeting, heeft het gebied opgemeten en in kaart gebracht. Onderaan de prent zien we Dou en twee assistenten in de weer met een meetketting en andere landmeetinstrumenten.

Joan Blaeu heeft de kaart in koper laten snijden en uitgegeven met een opdracht aan Ridder Antonis Studler die de Heerlijkheid Bergen in 1643 had gekocht. Zijn familiewapen staat prominent weergegeven.

Aan de achterzijde van de kaart wordt Bergen omschreven als een van de oudste en meest edele heerlijkheden van Holland. Bergen was strategisch gelegen, wat het tot een belangrijk verdedigingspunt maakte. De duinen boden natuurlijke bescherming tegen invallen vanuit zee. Bovendien lag het aan belangrijke handelsroutes richting steden zoals Alkmaar (rechtsonder op de kaart). De regio ligt aan de westkust van de provincie, bij de Noordzee, en is geografisch gelegen tussen het duingebied (de Schoorlse Duinen) en vruchtbare poldergronden. Het bestuur lag eeuwenlang in handen van adellijke geslachten die als heren van Bergen niet alleen grondbezit hadden, maar ook recht spraken en belasting inden. De heerlijkheid kende een duidelijke feodale organisatie. Onder de heer stonden leenmannen, die land of ambten in leen hielden. Daarnaast waren er meesterknapen, lage edelen of dienaren die bestuurlijke of militaire functies vervulden.

De kaart zelf toont een gedetailleerde weergave van het grondgebruik: van duingebied tot aan polders en landbouwgronden. Waterwegen, sloten en wegen zijn duidelijk weergegeven, evenals dorpen, molens, kerken en buitenplaatsen. Belangrijk is ook het verschil tussen het “oude” en “nieuwe” land: het oude land wordt gevormd door de natuurlijke duinen en kuststreek, terwijl het nieuwe land, zoals de Munnicke Polder en de Witsmeers Polder, is drooggelegd en gewonnen op het water.

Blaeu stond een internationaal publiek voor ogen toen hij vanaf 1662 zijn beroemdste werk, de Atlas Maior publiceerde. Het werd zijn opus magnum dat uiteindelijk ca. 600 kaarten en ca. 3000 tekstpagina’s bevatte, een boekwerk in tien foliodelen met uitgaven in het Nederlands, Latijn, Frans, Duits en Spaans. Het is de grootste wereldatlas die ooit werd gepubliceerd. De verschijning ervan vormt de bekroning van de gouden eeuw van de Nederlandse cartografie, een tijdvak van ongekende bloei, dat samenvalt met de enorme opleving van de handel en de daarmee gepaard gaande rijkdom en welvaart in vooral de eerste helft van de zeventiende eeuw.

De kaart van Bergen komt alleen voor in de Blaeu’s grote Atlas Maior en niet in eerdere/andere atlassen. De kaart komt daarmee minder voor dan andere kaarten van Blaeu.

Prijs: Euro 1.950,-