”Zelandicarum Insularum exactissima et nova descriptio.” (De Zeeuwse eilanden exact en nieuw weergegeven.) Kopergravure naar het ontwerp van Jacob van Deventer uitgegeven in 1592 door Abraham Ortelius te Antwerpen. Verso: Latijnse tekst. Later met de hand gekleurd. Afm. 35,5 x 46,5 cm.
In Ortelius’ tijd worden atlassen nog niet geproduceerd op de manier die we nu kennen. Losse kaarten werden voornamelijk gemaakt voor zeelui en voor atlassen die op bestelling werden gemaakt. Deze bestonden meestal uit kaarten die varieerden in schaal en formaat.
Ortelius krijgt waarschijnlijk van cartograaf Gerard Mercator de suggestie om de geografische kennis en kaarten van de hele wereld uit allerlei bronnen te verzamelen en te verspreiden onder een brede groep mensen. Zo ontstond het idee van de ‘moderne’ atlas: een verzameling kaarten van gelijk formaat en op dezelfde schaal, gebundeld in een boek die speciaal voor de uitgave (opnieuw) in koper gegraveerd worden. Het boek wordt in meerdere exemplaren op de markt gebracht, ook dat is nieuw.
Ortelius zoekt voor de eerste druk het beste beschikbare materiaal bij elkaar. Hij tekent alle 53 kaarten zelf over op standaardformaat en zet er beschrijvingen bij van landen en plaatsen. Ten slotte zet hij er een bronvermelding bij naar de originele kaart, dit is in de zestiende eeuw vrij ongebruikelijk. Kaartenmakers gebruikten wel koperplaten van voorgangers, maar zetten daar zelden de bron bij.
Wanneer de kaarten waren getekend, liet Ortelius ze in een koperen plaat graveren door Frans Hogenberg en zijn assistenten Ambrosius en Ferdinand Aertsen. Gillis Coppens van Diets deed het drukwerk. De atlas krijgt de naam Theatrum orbis terrarum ofwel Theater van de wereld. De eerste editie verscheen in 1570 in het Latijn.
In 1571 verscheen de eerste Nederlandse editie. Het is opvallend dat de teksten niet rechtstreeks uit het Latijn werden vertaald, maar speciaal zijn geschreven voor een niet wetenschappelijk publiek. Zo schrijft Ortelius dat Den Haag het beste dorp van Europa is, en dat de inwoners geen muren willen, omdat ze liever in het beste dorp wonen dan in een stad als zoveel andere steden.
De atlas van Ortelius was een groot succes, de eerste editie was snel uitverkocht. Hoewel zo’n atlas -zeker met gekleurde kaarten- een flinke investering was, waren er genoeg rijke burgers die hun kennis van de wereld wilden vergroten. Ortelius besluit om nieuwe edities te maken met meer kaarten. Er verschijnen ook vertalingen in het Duits, Frans, Spaans en later in het Engels en Italiaans. Die latere edities worden vanaf 1579 gemaakt door beroemde Antwerpse drukker Christoffel Plantijn.
Voor de Noordelijke Nederlanden had Ortelius de beschikking over de uitstekende kaarten van Jacob van Deventer en dit geldt ook voor deze kaart van Zeeland, die hij baseerde op Van Deventer’s kaart uit 1545 (en herdrukt in 1560). Dat was dus vóór de 80-jarige oorlog begon. De Nederlandse Republiek bestond nog niet en Zeeland was nog katholiek. Middelburg viel in 1574 in handen van Willem van Oranje. Veel kloosterlingen verlieten Zeeland, maar er verhuisden ook veel Vlamingen naar het gebied, mede door de Val van Antwerpen in 1585.
De kaart van Zeeland was al in de eerste editie van het Theatrum in 1570 aanwezig en is er in gebleven tot de laatste officiële editie van 1612. In deze periode zijn er acht maal veranderingen aangebracht, zes maal in de kaart en twee maal alleen in decoratieve elementen.
Het grote schip afgebeeld voor de kust is overigens gemaakt naar het voorbeeld op een gravure door Frans Huys, die gemaakt is naar tekeningen van Pieter Brueghel de Oude.
Prijs: Euro 1.350,-
