Irissen – Basilius Besler, 1613

DRIE IRISSEN UIT DE HORTUS EYSTETTENSIS

“Iris lutea variegata Lobelij”, “Iris latifolia decima Clusii” en “Pseudo Iris palustris”. Kopergravure uit de Hortus Eystettensis van Basilius Besler, uitgegeven te Neurenberg in 1613. Later met de hand gekleurd. Afm. (druk) 48 x 38,5 cm.

Deze botanische gravure toont drie variëteiten van de irisplant, zoals die begin 17e eeuw werden bewonderd in de tuinen van het bisschoppelijk paleis van Eichstätt in Beieren. De afbeelding maakte deel uit van de Hortus Eystettensis, een van de rijkst geïllustreerde florilegia uit de vroegmoderne tijd, een werk dat wetenschap en kunst op unieke wijze verenigt.

De plant links, Iris lutea variegata Lobelij, valt op door haar gele bloemen met donkerder adering. Deze variant is genoemd naar de Vlaamse arts en botanicus Matthias de Lobel (1538–1616), die verschillende irissen systematisch beschreef.

Centraal staat de Iris latifolia decima Clusii – de “tiende iris” in de classificatie van Carolus Clusius (1526–1609), een van de grondleggers van de moderne botanie. Deze soort, afkomstig uit de Pyreneeën, heeft brede zwaardvormige bladeren en grote, violetblauwe bloemen met sierlijke valbladen. In Clusius’ tijd was dit een zeldzame tuinplant, geliefd om haar statige verschijning.

Rechts is een soort afgebeeld onder de naam Pseudo Iris palustris (“schijn-moerasiris”), met smalle bladeren en rood-bruining getinte bloemen. De opvallende kleur wijkt af van wat men van een typische Iris pseudacorus of Iris versicolor zou verwachten. Mogelijk is het kleurgebruik hier niet geheel natuurgetrouw. Besler’s werk was niet louter botanisch accuraat, maar met name ook esthetisch bedoeld.

Basilius Besler (1561 – 1629) was een gerespecteerd apotheker en botanicus uit het Beierse Neurenberg. Hij was beheerder van de tuinen van Johann Konrad von Gemmingen, prins-bisschop van Eichstätt. De bisschop had in die tijd de enige belangrijke Europese botanische tuin buiten Italië.

Besler had 16 jaar nodig om de tuinen in Eichstätt in kaart te brengen. De tuinbloemen, kruiden, fruit en exotische planten werden op ware grootte vol details afgebeeld. Het werk werd voor het eerst uitgegeven in 1613 en bestond uit 367 kopergravures, met in totaal 1084 soorten.

Prijs: Euro 1.750,-