Tulp – Pieter Holsteyn II, ca. 1645
SEMPER AUGUSTUS: DE BEROEMDSTE TULP UIT DE GESCHIEDENIS
“Semper Augustus” tekening met pen en gouache vervaardigd rond 1645 door Pieter Holsteyn II. Afm. (papier): ca. 32 x 21 cm.
Onder alle tulpen in de geschiedenis is er geen zo beroemd als de Semper Augustus. Deze opvallende “gebroken tulp,” met zijn diepe karmozijnrode vlammen tegen een melkachtig witte basis, werd de meest begeerde bloem van zijn tijd en zou tijdens de Tulpenmanie voor meer dan de prijs van een huis zijn verkocht.
Het lijkt misschien vreemd om een enkele bloem als de beroemdste te bestempelen, vooral omdat schoonheid subjectief is. Toch heeft de Semper Augustus die titel verdiend door zijn ongeëvenaarde zeldzaamheid en adembenemende uiterlijk, waardoor hij eeuwenlang bewonderd werd als de “Koning der Tulpen.”
Het verhaal van de Semper Augustus speelt zich af in de vroege 17e eeuw, tijdens de Nederlandse Gouden Eeuw. Met hun herwonnen onafhankelijkheid, groeiende handelsnetwerken en ongekende welvaart zochten Nederlandse kooplieden manieren om hun rijkdom te tonen zonder protestantse deugden zoals bescheidenheid te schenden. Tulpen, met hun elegante en ordelijke bloemen, boden de perfecte balans tussen verfijning en ingetogenheid.
Naarmate tulpen populairder werden, gingen kopers op zoek naar de zeldzaamste en mooiste varianten. “Gebroken tulpen,” die complexe vlamachtige patronen in contrasterende kleuren vertoonden, werden het meest begeerd. De beroemde botanicus Carolus Clusius, vader van de Nederlandse tulpenteelt, documenteerde dit fenomeen voor het eerst in 1576. Destijds wist niemand wat deze unieke kleurbreuken veroorzaakte, waardoor kwekers moesten vertrouwen op geluk om zo’n bijzondere tulp te verkrijgen.
De Semper Augustus ontstond waarschijnlijk op deze manier, als een gelukkige vondst van een kweker. Hoewel de identiteit van deze eerste kweker onbekend is, is de invloed van zijn bloem onmiskenbaar.
Zelfs onder de gebroken tulpen viel de Semper Augustus op. De dikte van de lijnen en de scherpe contrasten trokken de aandacht van iedereen die ernaar keek. Vastgelegd in stillevens door meesterschilders en opgenomen in botanische catalogi met de nieuwste druktechnologieën, werd deze schitterende bloem wereldwijd bekend.
De schaarste verhoogde de aantrekkingskracht verder. In 1624 schreef iemand dat er slechts twaalf exemplaren bestonden, allemaal in het bezit van één persoon—waarschijnlijk Adriaan Pauw, raadspensionaris van Amsterdam en bewindhebber van de Verenigde Oost-Indische Compagnie. Rijk als hij al was, weigerde hij zijn kostbare tulpen te verkopen, wat de vraag naar de bollen nog verder opdreef.
Hoewel exacte historische gegevens moeilijk te verifiëren zijn, zou in 1633 één bol voor 5.500 gulden zijn verkocht—meer dan drie keer het jaarsalaris van een welvarende koopman. Er wordt beweerd dat op het hoogtepunt van de Tulpenmanie in 1636-1637 10.000 gulden werd geboden voor een enkele tulp, genoeg om een grachtenpand aan de Herengracht in Amsterdam te kopen. Hoewel precieze bedragen en details onduidelijk zijn, staat vast dat de Semper Augustus als de ultieme tulp werd beschouwd.
Na het ineenstorten van de Tulpenmanie verdwijnt de Semper Augustus langzaam uit de geschiedenis. Hoewel kwekers waarschijnlijk probeerden de tulp te blijven vermeerderen en verkopen, was hun werk uiteindelijk tevergeefs.
In de jaren 1920 ontdekten onderzoekers dat de pracht van de Semper Augustus tegelijkertijd haar vloek was: een virus, tegenwoordig bekend als het Tulpenmozaïekvirus (TBV). Dit virus veroorzaakte de prachtige kleurpatronen, maar verzwakte ook de bol en zijn nakomelingen. Met elke nieuwe generatie takelde de bol verder af, totdat hij op een dag te zwak werd om te bloeien en de genetische lijn uitstierf.
Vandaag de dag bestaat de Semper Augustus alleen nog in schilderijen en historische verslagen. Ooit de meest gewilde bloem ter wereld, verdween geruisloos en liet een legende achter. Een herinnering aan de vergankelijkheid van schoonheid en de gevaren van speculatie.
Pieter Holsteyn de Jonge (1614-1673), leerling van zijn vader Pieter Holsteyn de Oude, werkte in Haarlem, Zwolle, Enkhuizen, Münster en Amsterdam. Hij werd vooral bekend dankzij zijn gegraveerde portretten en zijn aquarellen van vogels en bloemen. Hij maakte deze tekening voor een zgn. “tulpenboek.” Deze albums werden gemaakt, enerzijds in opdracht van rijke bezitters van tuinen, simpelweg om hun schatten vast te leggen. Andere werden gebruikt door commerciële kwekers als catalogi voor de bollen die ze verkochten.
Prijs: Euro 9.750,- (incl. lijst)
