“Haemisphaerium Stellatum Boreale Antiquum” [het sterrenbezaaide noordelijk halfrond uit de Oudheid] en “Haemisphaerium Stellatum Australe Antiquum” [het sterrenbezaaide zuidelijk halfrond uit de Oudheid], kopergravures vervaardigd door Andreas Cellarius als onderdeel van de Atlas Coelestis seu Harmonia Macrocosmica [Hemelatlas of Harmonie van het Universum], uitgegeven door Gerard Valck en Pieter Schenk in 1708. Fraai in de tijd met de hand gekleurd. Afm. (elk): 43,5 x 50,5 cm.
Over de maker van de mooiste hemelatlas die ooit werd uitgegeven, is maar weinig bekend. Het enige dat we zeker weten is dat Andreas Cellarius uit de Pfalz kwam en toen zijn hemelatlas met negenentwintig kaarten verscheen, hij rector was van de Latijnse school in Hoorn tegen een honorarium van 200 gulden per jaar. Voor het overige is zijn leven een mysterie, al zijn er aanwijzingen dat hij eerder een atlas van Polen heeft gemaakt.
De Atlas Coelstis bevat kaarten van het zgn. Ptolomaeïsche universum, van het Copernicaanse stelsel en van Tycho Brahes compromis tussen beide stelsels.
Op “Hemisphaerium Stellatum Boreale Antiquum” toont Cellarius de sterrenbeelden zoals in 1660 gedacht werd dat die in de Oudheid aan de hemel van het noordelijk halfrond stonden, zichtbaar tot op een breedtegraad van 30° zuid. Ook de noordpoolcirkel, de kreeftskeerkring, de evenaar en verschillende ecliptica zijn getekend. Naast de Ptolomaeïsche constellaties zijn de bijbehorende mythologische figuren afgebeeld: zoals Antinoös, Perseus, Engonasi (Hercules) Boötes, de rivieren Tigris, Eufraat en Jordaan, evenals meer bekende sterrenbeelden als Pegasus, Andromeda, Cassiopeia, Grote Beer, Kreeft, Tweelingen, Boogschutter en Ram.
Op “Hemisphaerium Stellatum Austale Antiquum” zien we de sterrenbeelden zoals die in de Oudheid aan de hemel van het zuidelijk halfrond zouden moeten hebben gestaan, zichtbaar tot op een breedtegraad van 30° noord: zoals Eenhoorn,Orion, Schorpioen en Waterslang. Ook de Antarctische poolcirkel, de Steenbokskeerkring, de evenaar en verschillende ecliptica zijn getekend.
Cellarius was zelf geen astronoom en zijn werk heeft eerder decoratieve dan praktische astronomische betekenis. De atlas heeft geen systeem waarmee een met een telescoop uitgeruste astronoom een ster zou kunnen vinden. Christiaan Huygens was ontevreden over Cellarius’ werk. De door hem ontdekte maan van Saturnus, Titan, was weggelaten en sommige gravures bevatten spelfouten en perspectivische vertekeningen. De fraaie gravures werden los verkocht en door verzamelaars vaak in een enkele band ingebonden met de atlasbladen van Joan Blaeu. In deze vorm, maar ook als afzonderlijke hemelatlassen, vonden zij hun weg over de gehele wereld. Men vindt de atlas van Cellarius dan ook in de bibliotheken van het Vaticaan en het Topkapi in Istanboel.
De gravures herinneren aan het bestaan van talloze nu vergeten sterrenbeelden. Bij latere beschrijvingen werden deze weggelaten, samengevoegd of van een andere naam voorzien. Cellarius en zijn uitgever Johannes Janssonius werkten aan een tweede deel van de hemelatlas, maar door Janssonius’ dood in 1664 is deze nooit tot stand gekomen. Het eerste (en dus enige) deel werd heruitgegeven door Pieter Schenk en Gerard Valck in 1708. Schenk en Valk lieten de kaarten ongewijzigd, behalve dat ze hun namen onderaan zetten.
De kaarten van Cellarius zijn de meest geliefde hemelkaarten, waarin een prachtige voorstelling uit de gouden eeuw van de Nederlandse cartografie wordt gecombineerd met de wetenschappelijke kennis van die tijd.
Prijs: Euro 7.950,- (voor Noordelijk- en Zuidelijk Halfrond samen)
