Windhandel, ’t Eiland Geks-Kop – anoniem, 1720

WINDHANDEL IS VAN ALLE TIJDEN!

Tulpenmanie, Russische spoorweg obligaties, World Online, dot-com bubble, Sub-prime hypotheken, Charles Ponzi, Bernie Madoff: de producten en spelers veranderen, de streken niet.

“Afbeeldinge van ‘t zeer vermaarde Eiland Geks-Kop gelegen in de Actie-zé, ontdekt door Monsieur Lau-rens [John Law], werdende bewoond door een verzameling van alderhande Volkeren. Die men deze generalen Naam (Actionisten) geeft. “

Kopergravure vervaardigd voor “Het Groote Tafelreel der Dwaasheid”, “Vertoonende de opkomst, voortgang en ondergang, der Actie, Bubbel en Windnegotie in Frankrijk, Engeland en de Nederlanden gepleegd in de Jare 1720.” “Door verscheidene uitgegeven, tot beschimping deeser verfoeilijke en bedrieglijke handel, waar door in dit jaar verscheidene families en personen van Hoge en Lage Stand zijn geruïneerd. Gedrukt tot waarschouwinge voor de nakomelingen, in ‘t noodlottige jaar, voor veel zotte en wijzen. 1720”. Later met de hand gekleurd. Afm. 29 x 23 cm.

Een levendige aandelenhandel in 1720 in Amsterdam bleek een windhandel. Beleggers trapten op grote schaal in de loze beloftes die hen werden voorgeschoteld. Uiteindelijk leidde dit tot een grote rel in de hoofdstad en werd tot onderwerp van deze bijzondere kaart.

Aanstichter van de crisis was de speculant John Law (1671-1729), een zoon van een rijke Schotse goudsmid en bankier. Law had in Londen een geduchte reputatie opgebouwd als rokkenjager en gokker. Hij had de stad moeten ontvluchten en was vervolgens naar Amsterdam en andere Europese steden gereisd, waar hij het bank- en verzekeringswezen bestudeerde.

Naast een charmant voorkomen had Law een prima hoofd voor cijfers. In Frankrijk wist hij het vertrouwen van het hof te winnen. In 1717 kreeg hij toestemming om er de Mississippi Compagnie op te richten, die aandelen uitgaf in waardeloze ondernemingen overzee met de belofte van een hoog rendement.

Na een aantal fusies met andere compagnieën kwam er in 1719 een stroom aan nieuwe aandelen los, waarvan de koers gedurig bleef stijgen. In navolging van dit snelle succes richtten ook in Nederland gretige speculanten maatschappijen op met de meest fantastische doelstellingen. Door rijk en arm werd heftig gespeculeerd in aandelen van deze ondernemingen. Tot het wantrouwen in Frankrijk en Nederland toenam, de paniek toesloeg en de koersen duizelingwekkend daalden. Faillissementen volgden en heel wat mensen raakten werkloos.

In Amsterdam leidde de windhandel in 1720 tot een rel. Woedende arbeiders, die vanwege de faillissementen brodeloos waren geworden, trokken naar de Dam en sloegen beurshandelaren de deftige pruiken en hoeden van het hoofd. Daarna bestormden ze de ontmoetingsplaats van de handelaren. Dit was het koffiehuis Quincampoix in de Kalverstraat, zo genoemd naar de Rue Quincampoix in Parijs, het centrum van de speculatiehandel.

Deze fictieve satirische kaart van het eiland Geks-Kop uit het begin van de 18^e-eeuw geeft gekscherend weer wat we driehonderd jaar later nog steeds kennen: de eilanden Droefhyt, Armoed en Wanhoop. Het eiland heeft de vorm van een nar met ezelsoren. De dorpen Gekkendam, Blindvoort, Windeburg, Leugenburg, Bederfwyk, Bulderendam en Malvoort liggen rondom de stad Quinqempoix.

De rivieren de Maas, Seine en Theems duiden op de landen waar de windhandel van 1720 zich afspeelde: Nederland, Frankrijk en Engeland.

Op de voorstelling links van de kaart zien we het begin van de Kalverstraat. In het derde huis vanaf de hoek met de Dam zat koffiehuis Quincampoix. Er heeft zich een woedende menigte verzameld. Ruiten en voordeur zijn reeds gesneuveld. Rechts van de kaart vlucht een achternagezeten oplichter (een “Inwoner van ‘t eiland Geks-Kop”) met een zeilwagen (een “wagen naar de nieuwste moden”).

Ter verdere lering en vermaak zien we de nachtuil (“Ik bemin de duisternis”) en de kat (“By nacht soek ik mijn fortuyn”) en twee vignetten met berooide speculanten met lege schatkist (“O jammer en elend hoe kom ik hier te pas”) en bedelend aan de deur (“Ik heb mijn geld voor wind gegeven, maer van wind kan ik niet leven”). Het gedicht onder de voorstelling wrijft het er bij de lezer nog eens fijntjes in, dat speculeren tot weinig goeds leidt.

John Law ontkwam ternauwernood aan de volkswoede. Geheel berooid, zou hij een aantal jaren later in Venetië sterven.

Prijs: EUR 975,- (incl. lijst)