16e-EEUWS AMSTERDAM
‘Amstelredamum, Nobile Inferioris Germaniae Oppidum’, kopergravure uit de Civitates orbis terrarum voor het eerst op de markt gebracht door Georg Braun en Frans Hogenberg, hier in een uitgave uit 1618-1657. Later met de hand gekleurd. Afmetingen (prent) ca. 34 x 49cm.
De Civitates orbis terrarum was de eerste stedenatlas die ooit op de markt kwam. Hoewel het geen echte voorlopers had, bleek het werk direct in een behoefte te voorzien omdat het sociale, politieke en economische leven van die periode zich afspeelde in de steden. Het werd een van de bestsellers van de late zestiende eeuw. De zes delen waaruit het werk bestond, verschenen tussen 1572 en 1618; alleen het eerste deel vermeldt echter bovenstaande titel. Georg Braun (1541-1622), kanunnik van de kathedraal van Keulen, schreef het voorwoord bij de eerste vijf delen en ook de begeleidende tekst op de achterzijde van de plattegronden en stadsaanzichten. Veel materiaal voor dit stedenboek is afkomstig van de Antwerpse cartograaf Abraham Ortelius. Diens in 1570 verschenen Theatrum orbis terrarum heeft in een aantal opzichten model gestaan voor de Civitates.
Simon van den Neuvel (Novellanus), Frans Hogenberg en (zijn zoon?) Abraham Hogenberg graveerden de koperplaten naar ‘op bestelling’ gemaakte tekeningen van onder anderen de Antwerpse schilder Joris Hoefnagel, zijn zoon Jacob Hoefnagel en Heinrich Rantzau. Het kaartbeeld van Amsterdam is gekopieerd naar een kaart van Cornelisz Anthonisz. uit 1544. Dit was in de jaren dat de eerste uitgaven van de Civitates uitkwamen de enig beschikbare kaart. Echter bij latere edities hadden de uitgevers kunnen beschikken over een nieuwe kaart van Amsterdam die in 1597 door Pieter Bast was gemaakt.
In veel gevallen, zoals ook bij de plattegrond van Amsterdam, zijn de prenten verlevendigd door er menselijke figuren aan toe te voegen. Dit diende een tweeledig doel: niet alleen werd zo de mogelijkheid geboden de gewoontes en kleding van de inwoners te laten zien, het moest ook voorkomen ook dat de Ottomanen tijdens hun veroveringstochten gebruik maakten van de stadsaanzichten, aangezien de Islam het afbeelden van personen niet toestaat.
Literatuur: “Kaarten van Amsterdam 1538-1865”, Marc Hameleers, nr. 7 (2e uitgave).
Prijs: Euro 1.450,-
