Amsterdam – Joan Blaeu(?), 1661

PLANNEN VOOR DE VIERDE UITLEG VAN AMSTERDAM

“Amstelodamum Celebre Emporium Forma Plana” Kopergravure van Amsterdam vervaardigd door Claes Jansz. Visscher of Joan Blaeu in 1661. Afm. 48,5 x 57,5 cm.

Het is aannemelijk dat het stadsbestuur opdrachtgever was voor het vervaardigen van de koperplaat en de kaart. Het gebied van de Vierde Uitleg was nog niet gegraveerd, zeer waarschijnlijk omdat de definitieve invulling nog niet was vastgesteld. In feite is het een werkkaart waarmee voor het gebied van de Vierde Uitleg verschillende gebiedsindelingen en andere uit te voeren plannen door handgetekende annotaties gevisualiseerd konden worden. Er zijn ook een aantal afdrukken bewaard gebleven (in het Amsterdamse Stadsarchief) die als werkkaart zijn gebruikt.

Het ontwerp van de kaart met de gebouwen in de bovenhoeken en een stadsprofiel aan de onderzijde grijpt terug op een kaart van Claes Jansz. Visscher (het beursgebouw rechts is een verkleinde weergave van een andere voorstelling die Visscher had gemaakt). De inhoud van het kaartbeeld van de binnenstad is ontleend aan en kaart van Johannes Janssonius die op zijn beurt plattegronden van Joan Blaeu als voorbeeld had gebruikt.

Het is mogelijk dat Joan Blaeu de uitgever van dit exemplaar is geweest. Blaeu was immers lid van de vroedschap van Amsterdam en maakte deel uit van een commissie van zeven heren die moest adviseren over de uitbreidingen van de stad. Het is voorstelbaar dat de commissieleden op enig moment de behoefte hadden aan een kaart met nog blanco Vierde Uitleg die ze vervolgens zelf konden annoteren. Door zijn genoemde functies onderhield Joan Blaeu directe relaties met vele andere Amsterdamse politici, waardoor hij de opdracht tot vervaardiging mogelijkerwijs makkelijker kon verkrijgen dan andere kaartmakers.

Het kaartbeeld werd nooit voltooid. Wellicht dat het stadsbestuur het voornemen had, om, zodra de Vierde Uitleg zijn definitieve vorm gekregen had, een finale versie te drukken. Vermoedelijk was het de bedoeling om daarbij ook de in de nieuwe uitleg nummers te plaatsen. Die zouden dan verklaard worden in de het lege kader ter linkerzijde. Omdat er echter, in en kort na 1662 meerdere commerciële uitgevers (zoals Nicolaes Visscher en de familie Danckerts) in dit gat in de markt sprongen, werd een stedelijke uitgave van de nog te actualiseren plaat overbodig. De kaart bleef wat het was: een onvoltooide uitgave.

Literatuur: Marc Hameleers “Kaarten van Amsterdam 1538-1865”, nr. 40.

Prijs: Euro 2.750,-