Amersfoort – Joan Blaeu, 1649

“Amisfurtum”, plattegrond van de stad Amersfoort, kopergravure uitgegeven te Amsterdam in 1649 door Joan Blaeu, als deel van diens Toneel der Steden van de Vereenighde Nederlanden. Later met de hand gekleurd. Verso Latijnse tekst. Afm. 42 x 52 cm.

In de zeventiende eeuw was Amersfoort naast Utrecht de enige andere grote stad in deze provincie. De stad is ontstaan uit een hof van de bisschop van Utrecht aan de rivier de Eem, van waaruit de ontginningen in de gaten gehouden konden worden. Op deze plattegrond zien we heel goed de oude en de nieuwe grachtengordel van de stad. De eerste grachtengordel uit de late dertiende eeuw is vrijwel cirkelvormig en omvat de beide grote kerken in de stad: in het midden de Sint-Joriskerk en in het westen de Onze-Lieve-Vrouwekerk met zijn hoge toren. De toren is er nog, maar de kerk is in de achttiende eeuw door een explosie verwoest.

De stad kende een grote economische bloei en bevolkingstoename. Nog geen eeuw na de aanleg van de eerste stadsmuur werd daarom een nieuwe versterking concentrisch om de oude aangelegd. Deze nieuwe versterking bestond uit muren met muurtorens, poorten en een dubbele gracht. De bouw begon in 1380 en duurde — hoofdzakelijk door de hoge kosten — tot 1450. In de late zestiende en de zeventiende eeuw is deze buitenste verdedigingsgordel versterkt met enkele bastions.

Amersfoort, of preciezer de Onze-Lieve-Vrouwetoren, wordt het geografische middelpunt van Nederland genoemd. Tot 1960 is de toren gebruikt als oorsprong van het coördinatenstelsel van het Rijksdriehoeksnet, waardoor hij als het ware het middelpunt van Nederland werd.

De titelcartouche in kwabstijl bevat alleen de Latijnse naam van de stad. In de lege ruimte eronder moest kennelijk nog meer tekst komen. Twee putti die de wapens van Utrecht en Amersfoort vasthouden, bekronen de cartouche. Links en rechts ervan staan allegorische verwijzingen naar landbouw en veeteelt.

De Amsterdamse cartograaf en uitgever Joan Blaeu stelde zich tot taak de doelstellingen van eerdere uitgevers Abraham Ortelius en Georg Braun en Franz Hogenberg tegelijk te realiseren, door aan zijn uit vele delen bestaande wereldatlas ook een aantal stedenboeken toe te voegen.

Blaeu’s Toneel der Steden van de Vereenighde Nederlanden verscheen in 1649 in een Latijnse editie; de Nederlandse werd in 1652 gedrukt. De in dit werk opgenomen kaarten waren voor een gedeelte al in oudere kaartwerken gepubliceerd; 21 stuks bijvoorbeeld in Marcus Boxhorns Theatrum Hollandiae uit 1632. Andere kaarten werden geheel nieuw voor Blaeu’s stedenboek vervaardigd.

Bekend is dat Blaeu brieven aan stadsbesturen richtte met het verzoek hem een stadsplattegrond en een beschrijving van de stad toe te zenden.

Prijs Euro 950,-