PLATTEGROND VAN 17E-EEUWS ARNHEM
“Aernhem”, kopergravure uitgegeven door Joan Blaeu , als onderdeel van diens “Toonneel der Steden”, uitgegeven in 1649 te Amsterdam. Later met de hand gekleurd. Verso: Latijnse tekst. Afm.: 41×52,5 cm.
De kaart is niet door Joan Blaeu getekend, maar door de cartograaf Nicolaes van Geelkercken in 1639. Van Geelkercken ontving de opdracht hiervoor van het Arnhemse stadsbestuur in 1638. De kaart geeft dus de situatie van rond 1639 weer. Het ontwerp van Van Geelkercken zien we niet alleen in deze uitgave van Blaeu terug, ook de drukkers Johannes Janssonius en Frederik de Wit hebben varianten op de kaart uitgegeven.
Blaeu beschrijft de stad als volgt:
Arnhem is de hoofdstad van de Veluwe en zetel van de hoogste gerechtshof van het Hertogdom Gelre. De stad is “machtig, heerlijk, sterk en rijk van burgers”. De Rijn stroomt langs de stadswal en de lucht is er goed vanwege de omringende bossen. In het omliggende gebied hebben de burgers aangename hoven en tuinen. Aan de kant van de Veluwe, richting Maastricht, is buiten de stad een heuvel “van de welcke sich een lustige aenschouwing over de naeste landen van de Betuwe vertoont”. Ten noorden van de stad zijn er heuvels en dalen die met bossen en heide beplant zijn en waar op verschillende soorten wilde beesten gejaagd wordt. Daar is ook de Wildhaen, ooit jachtgrond van de hertogen, nu “heel dienstigh tot een wandeling voor de burgers”. Aan de zuidzijde van de stad, aan de andere kant van de Rijn, vindt men de fraaie Betuwse velden waar veel haver, gerst, erwten, bonen en ander graan groeit.
Tegen “het geweld van buiten” heeft de stad vijf “als van een kasteel zo sterke” poorten (vier zijn er van steen). Daarvan werd de Janspoort in 1537 gebouwd door Karel van Gelre, die vreesde voor de komst van Karel V.
Over de aard der burgers schrijft Blaeu dat deze “hoffelijk zijn en beminners der wetenschappen, ook wonen er velen van adellijke afkomst”. Heldhaftig zijn ze bovendien. Denk daarbij aan de stad Neuss dat tijdens het beleg door Karel de Stoute door de Arnhemmers geholpen werd. Ook bij de verschrikkelijke brand van Harderwijk in 1503 hebben ze hulp verleend.
De stad heeft een kapittel van kanunniken [in de Sint-Walburgiskerk], een Franciskanen klooster [Broeren kerk op de kaart] en een Agnietenklooster [dat in 1636 overging in handen van het St. Catharina Gasthuis]. In de Commanderij van Sint-Jan zitten de hospitaalridders, die vroeger bij de Janspoort tol hieven op van de Veluwe ingevoerde goederen, totdat dit privilege door de bisschop van Utrecht werd afgekocht.
In Grote Kerk met z’n fraaie toren, ligt hertog Karel van Gelre begraven “in het binnen-vertreck, van uytgesneden marmer gemaeckt”.
Zie hier voor een fraaie animatiefilm van 17e-eeuws Arnhem.
Prijs: Euro 750,-
