Den Haag, Duinoord – Jan Wind, 1900

“Duinoord met Omgeving in het Noord Westen van ’s Gravenhage.” Kleurenlithografie vervaardigd door Jan Wind Jr., uitgegeven in oktober 1900 voor rekening van de Haagse bouwgrondmaatschappij Duinoord. Afm. 56 x 38 cm.

Deze fraai gekleurde plattegrond uit 1900 toont het gebied Duinoord en de omliggende wijken van Den Haag, waaronder delen van Scheveningen, Zorgvliet en Het Kleine Veentje. De kaart is uitgegeven in een tijd waarin snelle stedelijke ontwikkeling en planmatige verkaveling kenmerkend waren voor de ontwikkeling van Den Haag.

Duinoord, in het rood gemarkeerd, is een typerend voorbeeld van een laat-19e-eeuwse stadsuitbreiding voor de gegoede burgerij. Ontwikkeld door de particuliere ondernemer Daniel François Scheurleer, gold Duinoord destijds als een van de mooiste wijken van de Residentie — een verademing voor vele Hagenaars die genoeg hadden van de eentonige, rechte straten vol revolutiebouw. Vooral het centrale Sweelinckplein oogstte brede bewondering. Scheurleer en zijn Maatschappij Duinoord wilden dan ook uitdrukkelijk een prestigieuze wijk voor vertegenwoordigers van de hogere en middenklassen creëren.

Wat opvalt, is dat Duinoord precies ligt op de overgang van de oude duingronden naar het lager gelegen poldergebied – een geografische grens met een duidelijke sociaal-economische betekenis. Hier is te zien hoe het verschil tussen zand en veen, of noord en zuid, de scheidslijn markeerde tussen welgestelde buurten en armere wijken; zo werd destijds gedacht dat op droge zand het gezond wonen was, en men in vochtige polder omgevingen bijvoorbeeld allerlei ziekten opliep. Een tegenstelling die tot dan toe niet zo scherp was, maar die steeds zichtbaarder wordt in de verdere inrichting van Den Haag.

Ten oosten van Duinoord ligt het landgoed Zorgvliet. Zorgvliet werd rond 1643 als landgoed aangelegd door dichter en staatsman Jacob Cats. Het landgoed was later eigendom van Willem II en zijn echtgenote Anna Paulowna, waarna het in handen kwam van hun dochter Sophie. Na haar huwelijk met Karel Alexander van Saksen-Weimar-Eisenach verbleef het echtpaar ’s zomers regelmatig op het Catshuis op Zorgvliet. Sophie verkocht delen van het landgoed, wat leidde tot de ontwikkeling van de wijken Statenkwartier en Duinoord. Na Sophie’s overlijden in 1897 kwamen verschillende kopers, bouwondernemers, de gemeente Den Haag, en Adriaan Goekoop op het landgoed af. Goekoop, mede-eigenaar van de bouwmaatschappij Het Park Zorgvliet, kocht het landgoed en verwierf uiteindelijk het Catshuis met omliggende grond, waar hij zelf ging wonen.

Aan de bovenzijde van de kaart is Scheveningen te zien, destijds al een geliefde toeristische bestemming, met de haven, duinen, hotels en strandpromenade. Ook is het omliggende groen, waaronder de Scheveningsche Boschjes en het park in aanleg– prominent in beeld gebracht, waarmee de kaart naast stedelijke ook landschappelijke waarde toont.

Naast de geografische en ruimtelijke situatie in Den haag en Scheveningen anno 1900, zijn ook de namen van bouwmaatschappijen en particuliere grondeigenaars nadrukkelijk op de kaart vermeld en onderstrepen de grote invloed van private initiatieven op de stadsontwikkeling in deze periode. Ook weergegeven is een mogelijke latere uitbreiding met o.a. een standbeeld voor Stadhouder Willem III, een Russische kapel en een Eventplein en Theater. De cirkels geven de afstand weer tot aan de Groenmarkt. Op de inzet linksboven zien we het gebouw van de HBS aan de Stadhouderslaan 78.

Prijs: Euro 275,-