“PLAN TRES EXACT DE LA VILLE FAMEUSE MARCHANDE D’AMSTERDAM“. Kopergravure gedrukt op twee bladen vervaardigd door Hendrik de Leth, uitgegeven 1783. Afm. 57,5 x 88 cm.
Op 24 en 27 april 1734 verscheen in de Amsterdamsche Courant de volgende advertentie: “Te Amsterd. By Hend. De Leth op de Beurssluys, word thans uitgegeven, een geheel nieuw en accuraat Plan van de stad Amsterdam, met veele vermeerderingen die in geene voorgaande plans gevonden werden; verciert aen weerszyden met de Wapens de Wel-Ed. en Groot Agtb. Heeren Burgemeesteren deezer stad, zedert de Reformatie tot nu toe, door voorname Liefhebbers keurig nagezien“. Men kon kiezen tussen een rijke uitvoering met aan weerszijden familiewapens en wapens van de Amsterdamse burgemeesters en een sobere uitvoering, waar de stroken met wapens niet bij zaten. Dit exemplaar betreft de uitvoering zonder de wapens.
Hendrik de Leth had temidden van vele concurrenten (zoals Covens & Mortier) een betrouwbare, in de stedelijke administratie goed bruikbare, kaart gemaakt. De deftige Franstalige titel lijkt bestemd voor een meer representatieve functie, maar voor het overige is de prent geheel in het Nederlands gesteld, wat handig was voor de ambachtelijke en administratieve gebruikers.
Onder de titel lezen we “Gravée et mis au jour Par Henry de Leth a l’enseigne du Pecheur“. Dit kan vertaald worden met “Gegraveerd en tot op de dag geactualiseerd door Hendrik de Leth onder het label van Visser.” De winkel van uitgever Nicolaes Visscher II bleef die naam houden, ook na zijn overlijden in 1702. Hendrik de Leth en ook zijn vader Andries werkten in de winkel van Visscher toen die nog leefde. Na de dood van Visscher zette zijn weduwe Elisabeth Verseyl de zaak voort tot 1726. Vanaf ca. 1720 lag de dagelijkse leiding echter al bij Andries. Nadat hij de zaak had overgenomen, handhaafde hij de goed bekendstaande naam van de winkel. Na diens overlijden in 1731 nam Hendrik, de zoon van Andries, het roer over. Ook hij ging verder met dezelfde winkelnaam.
Het kaartbeeld van deze plattegrond is buitengewoon helder en overzichtelijk, met alleen de hoofdgebouwen in opstand. Hendrik de Leth maakte de kaart naar een ouder voorbeeld en voorzag die van geheel nieuwe decoratie. Een aardig verschil tussen de kaart van De Leth en eerdere plattegrond, is dat De Leth de in opstand gegraveerde gebouwen een schaduw meegaf. Het zonlicht komt hierbij van links, wat overeenkomt met de oostelijke ochtendzon.
Links van het decoratieve, openslaande gordijn zien we een Caarte van Amstelland. Het is opvallend dat in het legendablok in de rechterbovenhoek achter een negental vermelde gebouwen een I vermeld staat. In de legenda wordt dit uitgelegd met de woorden NB Daar een I bystaat beteekent Jansenisten. Het jansenisme, genoemd naar Cornelis Jansenius (1585-1638), was een religieuze en politieke beweging uit de zeventien en achttiende eeuw, die zich vooral in Frankrijk ontwikkelde als reactie op bepaalde ontwikkelingen in de katholieke kerk en op het absolutisme van de vorsten uit die dagen. Kenmerkend voor de levenspraktijk van de jansenisten was hun ascetische wereldverwerping en hun pessimistische ethiek. Ook verwierpen zij onder andere de pauselijke onfeilbaarheid. Het accentueren van de gebouwen op de kaart die een relatie hadden met het jansenisme doet vermoeden dat de graveur en uitgever Hendrik de Leth deze politieke stroming aanhingen.
De centrale voorstelling onder de plattegrond is met zorg en smaak ontworpen. De titelplaat is fraai opgenomen in een groepje figuren, waarin de stedenmaagd wordt geflankeerd door de twee leeuwen van het stadswapen en de riviergoden van Amstel en IJ, terwijl Fortuna uit zee oprijst. De kompasroos en meetlat hebben net als de titel een driedimensionale vorm gekregen als onderdeel van dit groepje. Het stadszegel en -wapen boven de kaart worden gedragen door twee engeltjes.
Literatuur: Marc Hameleers – Kaarten van Amsterdam 1538-1865, nr. 114 p.228-231
Prijs: VERKOCHT
