BEROEMDE WANDKAART VAN DELFLAND
“WARE AFBEELDINGHE VAN DELFLANDT, GHEMETEN GHECAERTEERT ENDE INT LICHT GHEBRACHT DOOR MEESTER FLORIS BALTHASAR SZ anno MVIcXI.”
Polderkaart van Delfland. Gravure gedrukt van tien koperplaten. Vervaardigd in 1611 door Floris Balthasars en zijn zoon Balthasar Florisz. Vermoedelijk uitgegeven in 1692. Afm. (incl. titel en onderschrift) ca. 110 x 90,5 cm. Later met de hand gekleurd.
Een groot deel van Nederland ligt beneden het zeeniveau en zou onder water lopen zonder dijken en duinen. De zorg daarvoor ligt bij de besturen van de polders en de waterschappen. De oudste besturen werden ongeveer zeven eeuwen geleden opgericht. Van oudsher droegen deze de zorg voor zowel de waterkering als de waterlozing. Het zee- en rivierwater moest buiten de dijken worden gehouden en het overtollige binnenwater, zoals regen- en afvalwater, moest worden geloosd. Verder hadden ze ook een taak bij de droge waterstaat binnen hun gebied zoals het aanleggen van wegen.
Daarnaast hadden de polder- en waterschapsbesturen ook bestuurlijk/administratieve en juridische taken en bevoegdheden: belasting- en dijkheffing, of rechtspraak bij grensconflicten tussen de ingelanden (= inwoners) onderling, maar soms ook met buurwaterschappen.
Als hulp bij de uitoefening van die taken was het wenselijk om over een goede kaart van het gebied te kunnen beschikken. Een van de eerste waterschappen die zo’n grote overzichtskaart van haar gebied liet maken was het Hoogheemraadschap van Delfland dat nog steeds gevestigd is aan de Oude Delft in Delft.
Floris Balthasars (1562/63-1616) was tekenaar, graveur, drukker, uitgever, landmeter en goudsmid. Tussen 1598-1610 vervaardigde hij kaarten en prenten die verband hielden met de krijgsverrichtingen van Prins Maurits. In 1611 noemt hij zich voor het eerst “˜gezworen landmeter’, maar al in 1609 begon hij metingen uit te voeren (samen met zijn zoon Balthasar) voor de kartering van Delfland.
In 1611 presenteerde Floris Balthasars zijn kaart bij het bestuur. De kaart van Delfland beleefde meerdere drukken, waarbij het kaartbeeld nagenoeg ongewijzigd bleef en toelichting en kaarttitel enigszins veranderd werden; de namen van de auteurs werden o.a. verwijderd. Deze herdrukken werden verzorgd door Henricus Hondius te Delft resp. in 1624, 1630, 1644 en 1648 en later nog door andere drukkers. Nog in 1692 werden door Thomas van der Wilt 100 exemplaren gedrukt. (Het in dit exemplaar aanwezige watermerk Amsterdam – vgl. Laurentius 261A – werd in 1700 nog gebruikt. Vermoedelijk is dit exemplaar daarom uit 1692). Van de eerste druk uit 1611 is tot dusver slechts één exemplaar bekend.
De kaart bleef dienst doen voor het waterschapsbestuur tot 1712 toen Nicolaas Kruikius een veel grotere en kwalitatief betere kaart van Delfland maakte.
De typografie, opsmuk en cartouches van de kaarten Floris Balthasar zijn prachtig, maar de meetkundige grondslag was niet sterk. Desondanks staat vast dat zijn waterschapskaart van Delfland en een paar jaar later de kaarten van Rijnland en Schieland, een grote impuls hebben gegeven aan de ontwikkeling van de Nederlandse cartografie.
Literatuur
– De kaart van het hoogheemraadschap van Delfland, Floris Balthasars, 1611, facsimile met toelichting door C. Postma. (1972).
– Mw. M. Donkersloot “” de Vrij, Kaarten van Nederland van voor 1750, nr. 719. (april 1981)
– M.M.Th.L. Hameleers, De kaarten van Delfland en Schieland uit 1611 door Floris Balthasars, in: Antiek 20/8 (maart 1986), p. 435-443.
Prijs: VERKOCHT
