Den Haag – Cornelis Elandts, 1681

BEROEMDE WANDKAART VAN ‘S-GRAVENHAGE Gravure gedrukt van 12 (plattegrond) + 2 (aangezicht) koperplaten, uitgegeven “met Privilege van de Heren Staaten…

BEROEMDE WANDKAART VAN ‘S-GRAVENHAGE

Gravure gedrukt van 12 (plattegrond) + 2 (aangezicht) koperplaten, uitgegeven “met Privilege van de Heren Staaten van Hollandt & Westvrieslandt” in 1681 door Nicolaas Visscher naar het ontwerp van Cornelis Elandts. Later met de hand gekleurd. Afm. (prent): ca. 154 x 121 cm (lijst: 183 x 143 cm).

Cornelis Elandt(s) (1641 – ‘s-Gravenhage – ca. 1687), “een practisijn in de geometrische const“, heeft slechts een klein oeuvre achtergelaten. Naast een paar schilderijen staan enkele prenten op zijn naam. Zijn belangrijkste prent is deze zogenaamde figuratieve kaart van Den Haag, een plattegrond van de stad met randtaferelen met bouwwerken in en rond Den Haag.

De plattegrond werd oorspronkelijk gemaakt in 1665. Die is verloren gegaan, het betreft hier een 2^de uitgave uit 1681. Het grondoppervlak van de stad is bij daarbij recht van boven weergegeven, terwijl de gebouwen zijn afgebeeld in een schuine projectie. Ter verhoging van de ruimtelijke werking, werd de projectie daarbij zo gekozen dat van zo veel mogelijk straatgevels een aanzicht werd verkregen.

De kaart is linksboven verfraaid met het wapen Holland, geflankeerd door de zinnebeelden van welvaart (hoorn des overvloeds) en wijsheid (Pallas Athene); rechtsboven zien we het stadswapen met ooievaar, geflankeerd door putti die rechtvaardigheid voorstellen (putto met weegschaal en putto met zwaard). Rechtsonder is de kaart opgedragen aan (stadhouder) Willem III (prins van Oranje en koning van Engeland, Schotland en Ierland)

Voorafgaand aan de gravure kreeg Elandts de opdracht om een beschadigde plattegrond uit 1570, die in het stadhuis hing, na te schilderen. Elandts krijgt “de somme van vijfensestich ponden over ’t copieren ende cunstich schilderen vanden ouden Hage mette wapenen van Hollandt ende den Hage“. Dit schilderij met oude weergave van de stad, gebruikt Elandts ook als inzet plattegrond linksonder voor zijn in 1665 graveerde kaart (“Haga comitis in Hollandia anno 1570“).

Over de kaart maakte Jacob van der Does in 1668 het gedicht “Op d’afbeedlingh van ’s Gravenhaegh Gedaen door Mr. Cornelis Elant“:

Hier siet ghy in het kleyn ’t juweel van Nederlandt,
Den Haeg, de woonplaets, en ’t verblijf van d’oude Graven,
Die voor vier hondert jaer het Hof van ’s Gravesandt
Hier brachten, en haer Volck hier recht en Wetten gaven.
Van dien tydt af begon die plaets in macht, en eer
Te groeyen en haer hooft met luyster op te steecken ;
Van dien tydt af begon de werelt meer en meer
Van haer cieraedt, en van haer heerlijckheydt te spreecken.
Soo wierdt een Lusthof van Europa, soo begon
Een yeder in die plaets te planten en te bouwen.
Die, mits sy ’t in vermaeck van alle plaetsen won,
De menschen niet alleen kond’ locken maer oock houwen.
Nu isser ’t Hoogh gebiedt van tweemael nege Steen,
Die met de Ridderschap voor Hollandts welstandtwaecken,
Die vol bekommering sorg dragen voor ’t gemeen,
En door een goedt gebiedt goe ondersaten maecken.
Ghy die tot noch toe dan noyt in den Haeg waert,
Vermidts u lust ontbrack of tijdt om daer te komen,
Ghy hoeft niet ver te gaen, doorsiet maer Elants Kaert,
Die t hier heeft afgebeelt, met Huysen en met Boomen:
Reyst nae Parijs, en siet een werelt in een Stadt,
Of Londen, dat men schier geen Londen meer kan noemen,
Of Amsterdams en all’, het geen ’tin sich bevadt,
Of Boomen, datmen voor een wonder pleeg te roemen.
Sy mogen ’t winnen in haer grootheyt, en haer macht,
Maer in vermaeck soo mag den Haeg de Croon wel dragen;
Natuer heeft alles in die plaets by een gebracht,
Eerst was het ’s Graven, nu is ’t yeder eens behaegen.

Het Haags Gemeentearchief bezit een gemonteerd exemplaar van de plattegrond met de randtaferelen en een tweede exemplaar zonder. Ook het Rijksprentenkabinet bezit een (niet gemonteerd) exemplaar van de kaart met stadsgezichten. Ons beschreven exemplaar van de plattegrond met aan de bovenzijde een stadsprofiel is het tweede bekende exemplaar in particulier bezit.

Literatuur: “Haagse stadsgezichten 1550-1800, topografische schilderijen van het Haags Historisch Museum” – C. Dumas, pp. 225, 379-389.

Prijs: VERKOCHT