Zwitserland – Pieter Schenk, 1715

SPECTACULAIRE WANDKAART VAN ZWITSERLAND

“Nova Helvetiae Tabula Geographica Illustrissimis et Potentissimis Cantonibus et Rebuspublicis Reformatae Religionis Tigurinae, Bernensi Scaphusianae, Abbatis Cellanae“- kopergravure naar het ontwerp van Jean Jacob Scheuchzer, gedrukt op vier gemonteerde bladen uitgegeven door Pieter Schenk in 1715. In de tijd met de hand gekleurd. Afm. ca. 116 x 153 cm.

De arts Johann Jakob Scheuchzer uit Zürich was een van de grote allround geleerden van Zwitserland en “zonder twijfel de beroemdste Zwitserse natuuronderzoeker, arts, historicus en meest veelzijdige genie van de 18e eeuw”. Scheuchzer verzamelde onvermoeibaar materiaal voor zijn „Naturgeschichte des Schweizerlandes“ waarvoor hij door de Alpen reisde. Hij vervaardigde ook kleine regionale kaarten, die hij na 18 jaar arbeid samenstelde tot een grote overzichtskaart van Zwitserland. Het werd het belangrijkste cartografische werk van Zwitserland in de 18e eeuw en veelvuldig gebruikt als basis voor verdere kaarten.

Onderzoeker Scheuchzer probeerde een nieuwe, wetenschappelijke verkenning van de natuur, maar zijn grote kaartwerk volgt nog de 17e eeuwse traditie. Typerend voor de kaarten van die tijd zijn de rijke illustraties van de kaartrand, waarin Scheuchzer vooral de Zwitserse natuurwonderen benoemt en van deels op legende gebaseerde uitleg voorziet. Ze zijn van de hand van illustrator Johann Melchior Füssli (1677-1736). Zo zien we:

• In het titel cartouche in de linkerbovenhoek een allegorische voorstellingen van een rivier god.
• Hoe de groene “Zwitsersche Geite-Kaas” (Schabziger) in het kanton Glarus gemaakt wordt.
• Werktuigen voor het maken van boter en kaas.
• De Teufelsbrücke op de Gotthardpas, een meesterwerk dat de mens alleen in een pact met de duivel gemaakt kon hebben.
• Turf venen in het Züricher Land
• De “Rheinfall“, de waterval onder schloss Laufen
• “Bergglas [kristal] en andere zeldzaamheden uit de Zwitsersche bergen” (overblijfselen van de Zondvloed).
• Een draaikolk in de Calandari-zee in Graubünderland “derwelke met een verschikkelijk gedruis, en het rondom lopen en weder verzwelgen van zijn water het onweer voorspelt.”
• De Gemmipas naar Leukerbad in het kanton Wallis, waar al sinds de Romeinen soldaten, pelgrims en handelsreizigers overheen gaan.
• “Ysrotsen Gletschers genaamd” bij de oorsprong van de Rhone.
• Hoe men potten en ketels van speksteen vervaardigt met een door een schoeprad aangedreven werktuig.
• De dubbele maan(regen)boog van de Vierwaldstättersee.
• De drakenberg bij Luzern
• Een lawine die „Berg-brokken naar den afgrond“t sleept.
• Een bol bliksem: een “vuur Schitterende Blixemende kloot”

Behalve de illustraties zien we aan de rechter zijde van de kaart een lijst met Latijnse plaatsnamen en hun moderne equivalenten. De legenda linksonder geeft een uitleg van tekens en de schaal van de kaart, er wordt onderscheid gemaakt (zoals gebruikelijk in die tijd) tussen de verschillende religieuze overtuigingen: katholieke en hervormde gemeentes en “Vlekken van beide Religiën”.

De kaart werd voor het eerst uitgegeven te Zürich in 1712/13. In 1715 volgt de herziene heruitgave door Pieter Schenk in Amsterdam.

Prijs: VERKOCHT