Fossa Eugeniana tussen Maas en Rijn – Pieter Schenk en Gerard Valck, ca. 1700

HET LAND TUSSEN MAAS EN RIJN MET HET GEPLANDE FOSSA EUGENIANA KANAAL

“Fossa Eugeniana” kopergravure van het gebied tussen Maas en Rijn, voor het eerst uitgegeven door Johannes Janssonius, in een editie van Pieter Schenk en Gerard Valck rond 1700. In de tijd met de hand gekleurd. Verso: blanco. Afm.: 37  x 49,2 cm.

De kaart toont het ambitieuze, maar nooit voltooide kanaalproject Fossa Sanctae Mariae (Kanaal van de Heilige Maria), later meestal “Fossa Eugeniana” genoemd, in het Nederlands ook wel “Nieuwe Grift”.

Het kanaal werd tijdens de Tachtigjarige Oorlog in 1626–1627 ontworpen op initiatief van de Spaanse landvoogdes van de Nederlanden Isabella Clara Eugenia en onder leiding van graaf Hendrik van den Bergh werd met de aanleg begonnen.

De gravure documenteert het traject van het geplande kanaal tussen de Rijn bij Rheinberg (rechts op de kaart) en de Maas bij Venlo (links).

Doel was een waterverbinding tot stand te brengen die Spaanse troepen en goederen van de Rijn naar de Maas kon transporteren zonder afhankelijk te zijn van de onveilige en door de Republiek gecontroleerde Waalroute. Langs het kanaal werden op regelmatige afstanden versterkingen en redoutes gebouwd. Deze militaire forten zijn op de kaart duidelijk zichtbaar als rode stervormige vestingen langs het tracé. Het project had ook economische motieven: via de Fossa Eugeniana hoopte men een concurrerende vaarroute op te zetten die de handelspositie van de Republiek zou ondermijnen.

Uiteindelijk bleef het kanaal onvoltooid. Van de geplande lengte van circa 60 kilometer werd slechts een deel daadwerkelijk gegraven. De werkzaamheden werden in 1630 stilgelegd als gevolg van militaire tegenslagen, gebrek aan middelen en interne politieke spanningen binnen de Spaanse Nederlanden.

Tegenwoordig zijn in het landschap van Noord-Limburg en het westelijk deel van Duitsland nog sporen zichtbaar van het kanaal, onder meer bij Geldern en Issum. De Fossa Eugeniana is daarmee een zeldzaam en fascinerend overblijfsel van de militaire infrastructuur van de Habsburgse Nederlanden — een monument van strategische ambitie, maar ook van logistieke overschatting.

Prijs: Euro 350,-