Heerlijkheid Bergen – Blaeu, ca. 1665

DE HEERLIJKHEID BERGEN

“Territorii Bergensis accuratissima descriptio“, kopergravure van de Heerlijkheid Bergen uitgegeven door Joan Blaeu tussen 1662-1672 als onderdeel van een Franstalig editie van de Atlas Maior. Later met de hand gekleurd. Afm. ca.: 42 x 56 cm.

“Zeer nauwkeurige tekening van het gebied van Bergen” luidt de titel van deze kaart. Terecht, want niemand minder dan Johannes Dou, de landmeter van Rijnland, een specialist op het gebied van driehoeksmeting, heeft het gebied opgemeten en in kaart gebracht. Onderaan de prent zien we Dou en twee assistenten in de weer met een meetketting en andere landmeetinstrumenten.

Joan Blaeu heeft de kaart in koper laten snijden en uitgegeven met een opdracht aan Ridder Antonis Studler die de Heerlijkheid Bergen in 1643 had gekocht. Zijn familiewapen staat prominent weergegeven.

Aan de achterzijde van de kaart wordt Bergen omschreven als een van de oudste en meest edele heerlijkheden van Holland. Bergen was strategisch gelegen, wat het tot een belangrijk verdedigingspunt maakte. De duinen boden natuurlijke bescherming tegen invallen vanuit zee. Bovendien lag het aan belangrijke handelsroutes richting steden zoals Alkmaar (rechtsonder op de kaart). De regio ligt aan de westkust van de provincie, bij de Noordzee, en is geografisch gelegen tussen het duingebied (de Schoorlse Duinen) en vruchtbare poldergronden. Het bestuur lag eeuwenlang in handen van adellijke geslachten die als heren van Bergen niet alleen grondbezit hadden, maar ook recht spraken en belasting inden.

Het bestuur van het gebied werd gevormd door een baljuw, een luitenant, twee consuls of burgemeesters en acht schepenen. Deze werden elk jaar op de vrijdag voor Pasen benoemd door de heer van het gebied. De burgemeesters kozen twee van de meest gerespecteerde burgers tot raadsheren, om hen te helpen bij het bestuur van de publieke zaken. De baljuw zat de rechtbank voor in strafzaken, maar alleen wanneer het om levensstraffen ging. In dergelijke rechtszaken werd hij bijgestaan door de leenmannen van Kennemerland. Wanneer het echter ging om bosrechten, dan traden andere bijzitters op, die in de volksmond ‘meesterknapen’ werden  genoemd.

Daarnaast was de baljuw van oudsher ook rechter over aanspoelsel: zaken die door de zee op het strand zijn geworpen, waarvoor aparte regels waren opgesteld, voor de grenzen tussen het graafschap Egmond en de heerlijkheid. De luitenant, die ook beheerder van de dijken van het meer van Bergen was, vormde een rechtbank samen met de schepenen.

De kaart zelf toont een gedetailleerde weergave van het grondgebruik: van duingebied tot aan polders en landbouwgronden. Waterwegen, sloten en wegen zijn duidelijk weergegeven, evenals dorpen, molens, kerken en buitenplaatsen. Belangrijk is ook het verschil tussen het “oude” en “nieuwe” land: het oude land wordt gevormd door de natuurlijke duinen en kuststreek, terwijl het nieuwe land, zoals de Munnicke Polder en de Witsmeers Polder, is drooggelegd en gewonnen op het water.

Blaeu stond een internationaal publiek voor ogen toen hij vanaf 1662 zijn beroemdste werk, de Atlas Maior publiceerde. Het werd zijn opus magnum dat uiteindelijk ca. 600 kaarten en ca. 3000 tekstpagina’s bevatte, een boekwerk in tien foliodelen met uitgaven in het Nederlands, Latijn, Frans, Duits en Spaans. Het is de grootste wereldatlas die ooit werd gepubliceerd. De verschijning ervan vormt de bekroning van de gouden eeuw van de Nederlandse cartografie, een tijdvak van ongekende bloei, dat samenvalt met de enorme opleving van de handel en de daarmee gepaard gaande rijkdom en welvaart in vooral de eerste helft van de zeventiende eeuw.

De kaart van Bergen komt alleen voor in de Blaeu’s grote Atlas Maior en niet in eerdere/andere atlassen. De kaart komt daarmee minder voor dan andere kaarten van Blaeu.

Prijs: Euro 1.950,-