Arabië, Golfstaten – John Thomson, 1814

EEN VAN DE BESTE 19E-EEUWSE KAARTEN VAN ARABIË

“Arabia, Egypt, Abyssinia, Red Sea &c.”, kopergravure vervaardigd in 1814 door John en George Menzies voor John Thomson’s “New General Atlas“, uitgegeven in 1817. In de tijd met de hand gekleurd. Afm.: 48,5 x 54,5 cm.

Aan het begin van de 19e eeuw was het Arabisch Schiereiland een lappendeken van tribale verbanden, lokale machthebbers en een verzwakte Ottomaanse invloed. In de centrale Najd-regio markeerde de opkomst van het Emiraat Diriyah (1744–1818), onder leiding van de dynastie van Saoed in alliantie met de puriteinse Wahhabitische beweging, een belangrijke ommekeer. Deze reformistische alliantie daagde het Ottomaanse gezag uit en wist tussen 1803 en 1806 Mekka en Medina te veroveren. Geschokt door deze ontwikkeling droegen de Ottomanen de militaire reactie over aan Mohammed Ali Pasha, de machtige onderkoning van Egypte. In 1811 begon hij een veldtocht naar Arabië om de Wahhabitisch-Saoedische opstand neer te slaan—een onderneming die nog gaande was ten tijde van de publicatie van deze kaart.

Deze fijn gegraveerde kaart van het Arabisch Schiereiland en de omliggende gebieden werd uitgegeven door de Schotse cartograaf John Thomson (ca. 1777 – ca. 1840). Ze beslaat een uitgestrekt gebied van de oostelijke Middellandse Zee tot aan de Hoorn van Afrika, en van de Libische Woestijn tot aan Perzië. Bahrein, “Koueit” (Koeweit) en “Catura” (Qatar) zijn allen aangeduid, hoewel de kustlijn van de Perzische Golf onjuist is weergegeven en het schiereiland Qatar ontbreekt.

Thomsons kaart weerspiegelt de ingetogen elegantie van de vroege 19e-eeuwse Britse cartografische stijl, met reliëf aangeduid in fijne arcering en een duidelijke, sobere opmaak. Steden, oases, bedevaartsroutes en karavaanwegen, alsook belangrijke geografische kenmerken zijn aangegeven. Opvallend zijn de Hadj-routes naar Mekka en de karavaanwegen tussen de Nijldelta, het binnenland van Arabië en de Levant, zoals de route van Basra naar Aleppo. Er zijn talrijke aantekeningen over waterbronnen bij het doorkruisen van de Arabische woestijn.

Een bijzonder element is de aanduiding van de route die het Franse fregat Vénus in 1789 door de Rode Zee volgde. De expeditie van viceadmiraal Rosily toonde aan dat de Rode Zee, in tegenstelling tot haar reputatie als gevaarlijk en moeilijk bevaarbaar, wel degelijk geschikt was voor Europese handelsvaart. Deze ontdekking droeg bij aan een herziening van de Europese maritieme strategie in de regio.

Thomson baseerde zich op oudere kaarten, in het bijzonder die van de Franse geograaf Jean-Baptiste Bourguignon d’Anville. Diens kaart, gebaseerd op Ottomaanse bronnen, gold meer dan een halve eeuw als de standaard. Tegen 1814 waren er echter ook nieuwe gegevens beschikbaar van Europese ontdekkingsreizigers zoals James Bruce en Carsten Niebuhr, die tot diep in het Arabische binnenland waren doorgedrongen. Thomson combineerde deze actuele informatie met oudere gegevens en wist zo een kaart te creëren die niet alleen uitzonderlijk gedetailleerd, maar ook opvallend modern was voor zijn tijd.

Prijs: Euro 495,-