Nederlandse koopvaarder in Japan – anoniem, ca. 1850

“Hollandsche Schip“, handgekleurde Nagasaki-e (長崎絵) houtsnede gedrukt in de late Edoperiode (ca. 1850) door een anonieme uitgever. Afmeting (blad): 31,7…

“Hollandsche Schip“, handgekleurde Nagasaki-e (長崎絵) houtsnede gedrukt in de late Edoperiode (ca. 1850) door een anonieme uitgever. Afmeting (blad): 31,7 x 43,2 cm.

Van de jaren 1630 tot het midden van de negentiende eeuw was Japan voor buitenlanders vrijwel afgesloten. De Nederlanders waren vanaf 1641 de enige Westerlingen die er mochten verblijven en handel drijven. Ze moesten zich wel aan strenge voorschriften houden, en mochten alleen op Dejima wonen, een kunstmatig eiland in de haven van Nagasaki.

De schepen zelf, met hun rijk versierde achterstevens en kleurige vlaggen, waren een bezienswaardigheid voor de Japanners. Indrukwekkend waren de snelheid waarmee de zeilen op- en afgerold konden worden, en de zware kanonnen die de schepen in rookwolken hulden als een saluutschot werd afgevuurd.

Er werden prenten van deze Hollandse schepen gemaakt, die voorzagen in een behoefte. Japanners waren nieuwsgierig naar de buitenlanders in hun land en kochten de prenten vaak als souvenirs tijdens hun verblijf in Nagasaki.

Tussen juni en september, als de Oostindiëvaarders in de baai van Nagasaki voor anker lagen, hadden de ontwerpers van de prenten volop gelegenheid om met eigen ogen de schepen waar te nemen. Zelfs van redelijk dichtbij, omdat het toegestaan was om met bootjes rondom de schepen te varen en op die manier alle kenmerkende details van de bewapende koopvaarders nader te bekijken en te schetsen. Bovendien werden de Hollandse schepen regelmatig bezocht door belangstellende Japanse autoriteiten. De Japanse tolken die bij dergelijke bezichtigingen aanwezig waren, konden uit de eerste hand beschikken over allerlei informatie over de schepen en die gemakkelijk doorspelen aan de prentkunstenaars.

In 1858 hield het Nederlandse monopolie op en was het Dejima tijdperk voorbij. De Verenigde Staten, Groot Brittannië, Frankrijk en Rusland kregen ook handelsrechten met Japan. De buitenlanders vestigden zich in Yokohama, dat zich snel ontwikkelde tot Japans belangrijkste haven. Ze hadden daar veel meer bewegingsvrijheid dan in Nagasaki. Ook vrouwen mochten er verblijven. Er ontwikkelde zich een internationale gemeenschap, waarin de Hollanders niet meer de belangrijksten waren.

Begin 18e-eeuw meldde Nishikawa Joken, een geleerde uit Nagasaki die de volkeren van de wereld beschreef, over de schepen van de Roodharigen (d.w.z. de Nederlanders): “de gemiddelde lengte van deze schepen is 25-26 ken (45,5-47,3 m), de kleinere schepen zijn ongeveer 20 ken (36,4 m). Hun diepte is 7 of 8 ken (12,7 of 14,6 m). Ze hebben in de regel 22, 23, 24 of 25 kanonnen bij zich van elk 8 of 9 shaku (240 of 270 cm). Er zijn vier masten (inclusief de boegspriet), die elk bestaan uit twee delen en in een ronde bovenkant zijn samengevoegd. Deze masten kunnen indien nodig worden verlengd of ingekort. Elke mast is voorzien van twee zeilen (deze voorstelling toont er drie), allemaal gemaakt van zeildoek. Vroeger kwamen er soms schepen met een lengte van 33 ken (60 m). Het roer is aan het achtersteven bevestigd. De ankers zijn allemaal gemaakt van ijzer, sommige zijn wel 3 of 4 ken lang (5,5 of 7,3 m). De touwen zijn gemaakt van hennep en hebben een omtrek van 1 shaku, 2 of 3 zon (36 of 39 cm). De zwarte laag van de romp is bekleed met pek. Het rood-roestkleurige deel van het schip onder de waterlijn is overal bedekt met ijzeren spijkers. Deze schepen hoeven tijdens hun leven nooit gerepareerd te worden. De uitrusting, het touw, de takels etc. van hun schepen is allemaal bedekt met een laag pek. Pek is een stof die bestaat uit dennenhars gemengd met olie.”

De Nederlandse koopvaarder op deze houtsnede is versierd met gefantaseerde internationale vlaggen. Een fanfare lijkt muziek te spelen terwijl een ladder is neergelaten om bezoekers aan boord te brengen. Op het dek gebruikt iemand een telescoop, een Nederlandse uitvinding die met ontzag wekte in het 17e-eeuwse Japan.

De teksten linksboven geven de afstand tot verschillende landen aan: Rusland 14000 ri (3.565 km), Holland 13000 ri (3.310 km), Engeland 10700 ri (2.724 km), Jakarta/Batavia 3400 ri (866 km), Portugal 12000 ri (3.056 km).

Prijs: VERKOCHT