RIJK VERSIERDE VROEGE KAART VAN HET GRAAFSCHAP HOLLAND
“Hollandia”, kopergravure los uitgegeven door Willem Jansz. [Blaeu] “Inde vergulde Sonnewyser” te Amsterdam voor het eerst in 1604, hier in een 2e staat (van 5) uit 1604-1607. Later (?) met de hand gekleurd. Afm. 41 x 56,3 cm.
Deze kaart is een “Niewe beschrijvinge des Graefschaps van Hollandt met alle zijne Steden Dorpen en Castelen, oock alle wateren en rieviren daer in begrepen, insgelijx de stromen en gaten der Zee als de Mase, Marsdiep, t’Vlie, Texel en Vliestroom, met alle hare Sanden, platen, droochten, tonnen, bakens, diepten en ondiepten, alles op hare rechte streckingen van nieus verbetert”.
Hij valt op door de rijke versiering. Het is de oudste (!) Nederlandse kaart waarop stadsgezichten voorkomen. Aan de bovenzijde zien we Amsterdam, Dordrecht, het Hof van Holland in Den Haag, Leiden en Rotterdam met de bijbehorende wapens. Aan de onderzijde Enkhuizen, Gouda, Delft, Haarlem, Alkmaar en Hoorn, eveneens met de wapens. Links en rechts staan ook de wapens van Hollandse steden.
De kaart is niet het resultaat van nieuw landmeetwerk, maar eerder een compilatie van verschillende gedrukte kaarten en paskaarten. Voor de weergave van het land is met name gebruik gemaakt van twee kaarten die deels gebaseerd zijn op het werk van cartograaf Jacob van Deventer: een wandkaart van Holland en Utrecht uit 1569 door Nicolaas Liefrincx (waarvan het laatste bekende exemplaar verloren is gegaan in 1945), en Pieter van den Keere’s kaart van Holland uit 1596 in folioformaat. Ook het kaartbeeld van de Antwerpse uitgever Abraham Ortelius uit 1570 wordt in grote lijnen gevolgd.
De Kop van Noord-Holland, de afgeronde vorm van Wieringen, Eijerland gescheiden van Texel en de ondiepten en vaargeulen in de Waddenzee en Zuiderzee volgen een kaart die rond 1590 op de markt gebracht was door Lucas Jansz. Waghenaer. Blaeu nam daarbij ook de dieptecijfers in de vaargeulen en de betonning over.
Door zijn kaart een andere oriëntatie te geven dan deze voorbeelden, wilde Willem Jansz. Blaeu mogelijk de indruk wekken een nieuwe kaart van Holland te hebben gepubliceerd, gebaseerd op recente opmetingen.
Nieuw is de weergave van de Schermer die een hoekige vorm heeft gekregen en tussen de Schermer en het IJ zijn enkele waterwegen aangegeven die niet op vroegere kaarten voorkomen. Werkelijk vernieuwend is de kaart echter hoger in het noorden waar de Zijpe, die in 1570 was overstroomd en in 1597 weer was ingepolderd, door Blaeu met nieuwe verkaveling is weergegeven. Daarvan wordt ook (in het Latijn) melding gemaakt: “De Zijpe is opnieuw ingepolderd nadat hij 27 jaar lang onder water lag ten gevolge van een overstroming van de zee. Nu zijn er alweer bewoners, die hem bebouwen.”
Over het Romeinse fort Brittenburg meldt de kaart: “Hier lag vroeger de monding van de Rijn en ook de Brittenburg, die in de jaren 1520, 1552, 1562, 1571 en 1588 door veel mensen is waargenomen en waaruit vele vondsten uit de oudheid zijn opgegraven.” Het moet een grote indruk op de mensen hebben gemaakt hoe een Romeins fort om de zoveel jaar ineens uit zee opdook. Meerdere kaarten van die tijd maakten er melding van.
Literatuur:
- Blonk (2000) “Hollandia Comitatus – een cartobibliografie van Holland”, kaartnr. 30.2
- Schilder (2000) “Monumenta Cartographica Neerlandica”, vol. VI, kaartnr. 68.2
Prijs: Euro 6.950,- (incl. lijst)
