“Plattegrond van Amboina soo als het was inden Jaare 1718”, uit François Valentijn’s “Oud en Nieuw Oost-Indien”, vervaardigd door Jan van Braam en uitgegeven te Dordrecht door Gerard onder de Linden in 1724-1726. Later met de hand gekleurd. Afm.: 29 x 45 cm.
Op Ambon (Amboina) en omliggende eilanden begon omstreeks 1600 de productie van kruidnagelen te ontluiken. In 1605 wist Steven van der Haghen het door de Portugezen beheerste deel van deze eilanden voor de VOC in bezit te nemen. De Ambonese onderdanen van de Portugezen werden daarbij onderdanen van de VOC. In plaats van katholiek werden zij nu protestant. Met de islamitische Ambonezen, de tegenstanders van de Portugezen, kon de VOC het aanvankelijk goed vinden. In ruil voor militaire steun tegen de Portugezen waren deze zelfs bereid geweest al hun kruidnagelen aan de VOC te leveren. Spoedig ontstonden er echter problemen over deze exclusieve leverantie van kruidnagelen, omdat niet iedere producent bereid was tegen de door de VOC vastgestelde prijs te leveren. De Engelsen probeerden van deze situatie te profiteren, maar daar kwam een einde aan toen de VOC in 1623 korte metten maakte met een aantal personeelsleden van de Engelse compagnie, nadat zij van een complot tegen de VOC waren beschuldigd. Gaandeweg kwamen er ook steeds meer gewapende conflicten met de islamitische Ambonezen, waarbij de protestantse onderdanen meestal vochten aan de zijde van de VOC. In het midden van de 17e eeuw werd deze strijd door de VOC in haar voordeel beslist.
Om haar monopoliepositie in de kruidnagelmarkt te beschermen, handhaafde de VOC haar kruidnagelcontracten met de plaatselijke bevolking met stevige hand. Tijdens regelmatige militaire inspecties, werden ‘illegale’ kruidnagelbomen gekapt. Vaak werden hierbij hele plantages vernield en dorpen platgebrand. In 1651 brak een grote opstand tegen de VOC uit, toen een plaatselijke leider op Ceram, weigerde een deel van de aanplant te vernielen en het recht eiste zijn kruidnagel te verkopen aan andere partijen. De gouverneur van de Molukken, Arnold de Vlamingh van Oudshoorn, onderdrukte de opstand met harde hand. Hierna had de VOC haar monopolie nog steviger in handen.
De hoofdvestiging in Ambon was het kasteel Victoria in Ambon-stad. Daarnaast had de VOC op diverse punten kleinere forten. De inheemse bevolking werd bestuurd door haar eigen dorpshoofden. De belangrijksten daarvan werden door de VOC ingeschakeld bij de rechtsspraak in een zogenaamde landraad. Op deze manier hoopte men de inheemse bevolking enigszins volgens haar eigen rechtsnormen te kunnen beoordelen. Ten aanzien van de protestantse Ambonezen voelde de VOC zich ook religieus verantwoordelijk. Er kwam een heel systeem van christelijke dorpsscholen, bemand door Ambonese schoolmeesters, die met enige regelmaat door de VOC van Maleistalige stichtelijke leermiddelen werden voorzien. Door deze politiek werd een groot deel van de bevolking gealfabetiseerd. In later tijd zou dit de christen-Ambonezen in het Nederlandse koloniale staatsapparaat een aanmerkelijke voorsprong op andere inheemse volken bezorgen.
Ambon verloor haar positie als centrum van de kruidnagelhandel pas eind 18e eeuw, nadat de Fransen rond 1770 kruidnagelplantjes naar Mauritius en andere Franse eilanden smokkelden.
François Valentijn (1666-1726) was een dominee, natuurvorser en schrijver die vooral bekend is om zijn “Oud en Nieuw Oost-Indien”, een geschiedenis van de Verenigde Oost-Indische Compagnie en haar activiteiten in Oost-Indië. Valentijn’s kaarten behoorden tot de meest nauwkeurige en grootschalige producties over Oost-Indië tot dan toe gepubliceerd. Als officier had Valentijn toegang tot VOC documenten die hij compileerde tot een bijzondere collectie kaarten. Valentijn’s werk is zo superieur aan eerdere kaarten dat de publicatie ervan, gezien het strenge geheimhoudingsbeleid van de VOC voor wat betreft cartografisch materiaal, uitzonderlijk is.
Prijs: Euro 425,-
