Hemelkaart – Andreas Cellarius, 1660

“Hemisphaerii Borealis Coli et Terrae Sphaeri Casceno Graphia” [Scenografische noordelijke hemisfeer van de hemel en de aarde], kopergravure vervaardigd door…

“Hemisphaerii Borealis Coli et Terrae Sphaeri Casceno Graphia” [Scenografische noordelijke hemisfeer van de hemel en de aarde], kopergravure vervaardigd door Andreas Cellarius als onderdeel van de Atlas Coelestis seu Harmonia Macrocosmica [Hemelatlas of Harmonie van het Universum], uitgegeven door Jahonannes Janssonius in 1660. Later (?) met de hand gekleurd. Afm 43,5 x 50,5 cm.

Over de maker van de mooiste hemelatlas die ooit werd uitgegeven, is maar weinig bekend. Het enige dat we zeker weten is dat Andreas Cellarius uit de Pfalz kwam en toen zijn hemelatlas met negenentwintig kaarten verscheen, hij rector was van de Latijnse school in Hoorn tegen een honorarium van 200 gulden per jaar. Voor het overige is zijn leven een mysterie, al zijn er aanwijzingen dat hij eerder een atlas van Polen heeft gemaakt.

De Atlas Coelstis bevat kaarten van het zgn. Ptolomaeïsche universum, van het Copernicaanse stelsel en van Tycho Brahes compromis tussen beide stelsels.

Cellarius illustreert hier de sterrenbeelden van het noordelijk halfrond, weergegeven boven een afbeelding van de wereldbol, ruwweg gecentreerd op het huidige Alaska.

De kaart biedt een fantastisch beeld van de sterren, alsof ze vanaf een dieper punt in de ruimte worden bekeken, zodat elk van de sterrenbeelden in de tegenovergestelde richting staat ten opzichte van hoe ze vanaf de aarde zouden worden gezien. Deze projectie weerspiegelt een theorie die werd ontwikkeld door Petrus Plancius, namelijk dat de sterren in een bolvormige configuratie boven de aarde bleven, die in samenhang met de aarde bewoog. Dankzij de perfecte graveertechniek is er geen grote ruimtelijke werking; de knap gearceerde en ingekleurde figuren lijken te zweven in de hemel boven de aarde.

In de wolken zien we Putti, sommige dragen doeken met de namen van de kaart, andere meetinstrumenten. Onderaan zien we sterrenkundigen en hun leerlingen; ze studeren, discussiëren en hanteren verschillende sterrenkundige instrumenten.

Cellarius was zelf geen astronoom en zijn werk heeft eerder decoratieve dan praktische astronomische betekenis. De atlas heeft geen systeem waarmee een met een telescoop uitgeruste astronoom een ster zou kunnen vinden. Christiaan Huygens was ontevreden over Cellarius’ werk. De door hem ontdekte maan van Saturnus, Titan, was weggelaten en sommige gravures bevatten spelfouten en perspectivische vertekeningen. De fraaie gravures werden los verkocht en door verzamelaars vaak in een enkele band ingebonden met de atlasbladen van Joan Blaeu. In deze vorm, maar ook als afzonderlijke hemelatlassen, vonden zij hun weg over de gehele wereld. Men vindt de atlas van Cellarius dan ook in de bibliotheken van het Vaticaan en het Topkapi in Istanboel.

De fraaie gravure van dit deel van noordelijke sterrenhemel herinnert aan het bestaan van talloze nu vergeten sterrenbeelden. Bij latere beschrijvingen werden deze weggelaten, samengevoegd of van een andere naam voorzien. Cellarius en zijn uitgever werkten aan een tweede deel van de hemelatlas, maar dat is door Janssonius’ dood in 1664 nooit tot stand gekomen. Het eerste (en dus enige) deel werd heruitgegeven door Pieter Schenk en Gerard Valck in 1708.

De kaarten van Cellarius zijn de meest gezochte hemelkaarten, waarin een prachtige voorstelling uit de gouden eeuw van de Nederlandse cartografie wordt gecombineerd met de wetenschappelijke kennis van die tijd.

Prijs: Euro 3.500,-