Brittenburg – Lodovico Guicciardini + Willem Blaeu, 1612

“Ruinarum arcis Brittanicae apud Batavos Typus.” Kopergravure naar het ontwerp van Abraham Ortelius verschenen in de “Beschryvinghe van alle de…

“Ruinarum arcis Brittanicae apud Batavos Typus.” Kopergravure naar het ontwerp van Abraham Ortelius verschenen in de “Beschryvinghe van alle de Neder-landen anderssins ghenoemt Neder-Duytslandt” van de hand van Lodovico Guicciardini, uitgegeven door Willem Blaeu in 1612. Later met de hand gekleurd. Afm.: 22,5 x 31 cm.

Vanaf de late middeleeuwen tot eind achttiende eeuw kwamen aan de kust bij Katwijk regelmatig de resten van een mysterieuze ruïne tevoorschijn die vanaf 1543 als curiosum regelmatig op Nederlandse kaarten werd afgebeeld. (De kaart maakt melding van het droogvallen van de ruïne in 1520, 1552 en 1562.) Volgens Romeinse bronnen moet hier een fort gelegen hebben op het eindpunt van de grens van het Romeinse vasteland.

Dit Huis te Britten, ook wel de Brittenburg, was een Romeinse limesvesting gelegen tussen Katwijk aan Zee en Noordwijk aan Zee. Hoogstwaarschijnlijk is het de locatie van het meest westelijke fort van de Romeinse limes aan de monding van de Rijn en stond het bekend als Lugdunum Batavorum. Het fort is (deels) afgebroken, in zee verdwenen en daar weggespoeld.

Op deze afbeelding van Abraham Ortelius zien we de van fundamenten van de Brittenburg op het strand bij Katwijk, vlak bij de plaats waar volgens hem de Rijn doodloopt in de duinen. Op het strand merken we een grote bedrijvigheid op: behalve met allerlei timmerwerk aan vissersschepen en andere werkzaamheden is men druk bezig de drooggevallen resten te slopen.

Rechts op de kaart, dus ten zuiden van de Brittenburg, ligt ,,Catwijck op Zee”, waarbij onmiddellijk opvalt dat de kerk midden in het dorp is getekend. Aan de zeezijde staat de vuurtoren van Katwijk. De buitenmuren van de ruïne meten volgens de gravure 240 voet in het vierkant (circa 75 x 75 m). Op twee van de vier hoeken beeldt Ortelius dubbele, halfronde torens af met daartussen, in het midden van de zijde, een enkelvoudige halfronde toren. De westelijke zijde van het vierkant wordt in het midden onderbroken door een halfronde toren, waarvandaan twee muren zee-inwaarts lopen.

De functie en datering zijn nog steeds onduidelijk. Het gebouw in het midden is mogelijk een horreum (graanopslagplaats) met daaromheen een muur, echter slechts aan twee kanten. Van de oostelijke punt loopt de muur naar/onder de duinen en van de westelijke punt naar/in zee. Vooral bijzonder zijn de dubbele ronde torens, omdat militaire vestigingen in die tijd vierkante torens hebben. Er zijn diverse suggesties: de dubbele torens zouden verkeerd getekende, zeer grote enkele torens zijn. Het gebouw stamt uit de 4e-eeuw, toen ronde militaire torens wel voorkwamen of de muur was een deel van de stadsmuur van Lugdunum. De Brittenburg was in ieder geval geen castellum, want daarvoor ontbreken alle gebouwen die daar gebruikelijk zijn, zoals principia (hoofdgebouw) en barakken.

Aan de wetenschappers die na de ontdekking toestroomden, vertelden de Katwijkse vissers dat hun netten regelmatig vast bleven zitten aan wat zij “Kalla’s toren” noemden. Dit is afkomstig van het verhaal van de Romeinse geschiedschrijver Suetonius, dat keizer Caligula (‘Kalla’) zijn soldaten en katapulten op het strand opstelde. Daarna claimde hij de overwinning op de oceaan en gaf hij zijn soldaten opdracht om schelpen te verzamelen als oorlogsbuit. Als gedenkteken voor deze overwinning liet hij een hoge vuurtoren bouwen, zoals in Alexandrië. Het vierkante bouwwerk in het midden werd aangezien voor de onderbouw van de vuurtoren. Al worden deze verhalen tegenwoordig weer bestreden.

Prijs: Euro 275,-