Windroos – anemologische kaart, 1650

DE WINDROOS VAN JOHANNES JANSSONIUS, EEN VAN DE VROEGSTE ANEMOLOGISCHE KAARTEN “Tabula Anemographica seu Pyxis Nautica Ventorum nomina sex linguis…

DE WINDROOS VAN JOHANNES JANSSONIUS, EEN VAN DE VROEGSTE ANEMOLOGISCHE KAARTEN

“Tabula Anemographica seu Pyxis Nautica Ventorum nomina sex linguis repraesentans” [Anemologische kaart of nautisch kompas dat de namen van de winden in zes talen weergeeft], kopergravure uitgegeven door Johannes Janssonius in 1650 as deel van zijn “Vijfde deel des Grooten Atlas, vervattende de Water-Weereld ofte een naarstige Beschryving van alle Zeen des gantschen Aardbodems ontdekt door de huydendaagsche Schipvaart”. Later met de hand gekleurd. Afm.: 43,5 x 54,5 cm.

“Deze kaart beeldt het zee kompas met de magneetnaald af, dat de schippers gebruiken op de wilde en woeste zee, waar men niets anders dan hemel en water ziet en geen gebaande weg voor zich heeft, en zo hun rechte koers bepalen en de plaatsen mogen vinden waar ze heen willen varen.“

Deze kaart is gemaakt in een tijd waarin richtingswaarneming verandert, een tijd waarin men overgaat van windroos naar kompasroos. In het oude Griekenland – voor de uitvinding van het magnetisch kompas – definieerden zeelieden richtingen aan de hand van de verschillende winden en daar waar ze vandaan kwamen. Homerus heeft het over vier hoofd windrichtingen, maar naarmate navigatie en cartografie verder ontwikkelen werden er richtingen toegevoegd.

Namen voor windrichtingen waren vernoemd naar goden, constellaties van de sterren of weersomstandigheden in het Grieks, Latijn en andere talen. Het gebruik van verschillende benamingen voor de zelfde windrichtingen, maakte het nog verwarrender.

Daar voorzag deze “Tafel der Winden” in. In een kompas van 360°, staan 32 windrichtingen aangegeven met benamingen in het Nederlands, Frans, Italiaans, Latijn en Grieks. Iedere wind wordt voorgesteld door een blazende figuur met de kenmerken van de mensen uit het gebied waar de wind mee geassocieerd werd. De hoofd windrichtingen zijn groter weergegeven. Het kwadrant linksboven stelt het noorden voor: Germaanse of Scandinavische types met baarden. Rechtsboven komen de winden uit het oosten: baardloze, donkere mannen. De gladde gezichten uit het zuiden en westen zijn minder goed te duiden, maar vertegenwoordigen waarschijnlijk de Grieken en oorspronkelijke bewoners van Amerika.

Zgn. anemologische kaarten als deze waren functioneel en werden gebruikt als referentie. Zeekaarten bestonden reeds in de 17de eeuw, maar er werd veel gebruik gemaakt van zeemansgidsen waarin (als tekst) bijvoorbeeld stond “volg de zuidwesten wind voor drie dagen”, om vervolgens “met de oostenwind mee” te gaan. Een zeevaarder kon een kaart als deze raadplegen om de vaarrichting te bepalen.

Prijs: Euro 1.950,-