Holland – Henricus Nagel + Joan Bussemacher, 1592

“Hollandia quae olim Batavia …” [Holland dat eens Batavia was.] Kopergravure vervaardigd in 1592 door Henricus Nagel en uitgegeven door…

“Hollandia quae olim Batavia …” [Holland dat eens Batavia was.] Kopergravure vervaardigd in 1592 door Henricus Nagel en uitgegeven door Joan Bussemacher als deel van “Europae Totius Orbis Terrarum” van de hand van Matthias Quad. Later met de hand gekleurd. Afm. (prent) 19 x 27 cm (lijst: 43,5 x 50 cm.)

De kaart is verkleinde kopie van atlaskaart van Gerard de Jode uit 1578.

Schrijver/geograaf Matthias Quad (1557-1613) beschrijft Holland in zijn atlas van Europa:

Volgens sommigen betekent de naam Hollandia “houtland”, omdat het gebied vroeger dicht begroeid was met bossen en wouden. Anderen leiden de naam af van “hol land” – een verwijzing naar de vele kuilen en ondergrondse holten in de zompige bodem. Quad vertelt een oud verhaal over een koe die bij Haarlem in een grot verdween en drie dagen later aan de overkant van zee zou zijn teruggevonden, wat men toen als bewijs zag voor de poreuze, holle aard van de bodem.

In de oudheid heette dit gebied Batavia, naar (de mythische) Batavus, de zoon van de koning der Chatten. Volgens de overlevering werd hij met zijn volk verdreven en vestigde zich in deze onbewoonde streek. De Bataven werden door Tacitus en andere klassieke schrijvers geprezen als moedige en voortreffelijke ruiters, die door Romeinse veldheren vaak als bondgenoten in hun cavalerie werden ingezet.

Hun naam leeft volgens Quad voort in verschillende plaatsen, zoals Katwijk, Batenburg en in de Betuwe, het eiland tussen de Rijn en de Waal.

Holland is in Quads tijd een dichtbevolkt en vruchtbaar gewest, geroemd om de slimheid, het rechtsgevoel en de arbeidzaamheid van zijn inwoners. De Hollanders zijn volgens hem groot van gestalte, sterk van lichaam en geest, dapper, en vooral bedreven in de ruiterij. Ze onderscheiden zich van de kustbewoners door hun beschaafdheid en gematigdheid. Hun aard is vriendelijk, gastvrij en vredelievend; hun vrouwen zijn elegant en vaardig in alle huiselijke kunsten. De bevolking houdt zich vooral bezig met handel, scheepvaart, visserij en nijverheid, en leeft in overvloed. De Hollandse kooplieden, schrijft Quad, behoren tot de meest gerespecteerde ter wereld.

Ooit kende Holland eigen koningen, maar sinds 863 is het een graafschap, ingesteld door de Frankische koning Karel de Kale. De eerste graaf was Dirk I, wiens nakomelingen in Quads tijd nog regeren. Het land kent aanzienlijke adel, verdeeld over meerdere heerlijkheden zoals Egmond, Breda en Vianen, en valt kerkelijk onder het bisdom Utrecht. In het zuiden liggen vijf grote eilanden — Voorne, Goeree, Sommelsdijk, Piershil en Korendijk — die tot Zeeland overkijken en vooral bekendstaan om hun vruchtbare grond.

Quad prijst Holland als een uniek land, zonder weerga in Europa. Ondanks de kleine oppervlakte en het vele water is het rijk, welvarend en dichtbevolkt. Hij roemt vooral de schoonheid van het landschap, de vele steden en de grootsheid van hun gebouwen. Dordrecht, ooit een eiland tussen vier rivieren, noemt hij een grote, fraaie en welvarende stad, beroemd om haar koophandel en elegante huizen. Haarlem, schrijft hij, is tegenwoordig de voornaamste stad van Holland en beroemd omdat volgens haar inwoners de boekdrukkunst daar werd uitgevonden. Zij vertellen dat de uitvinder zelf stierf voordat hij zijn werk had voltooid, en dat zijn knecht vervolgens naar Mainz vertrok, waar hij de kunst verder vervolmaakte. Haarlem leverde bovendien beroemde kunstenaars, zoals de schilder Maarten van Heemskerck en de graveur Hendrick Goltzius, en hield stand tegen de belegering door de hertog van Alva – een heldendaad die door de geschiedschrijving van de Tachtigjarige Oorlog beroemd werd.

Delft noemt hij de stad waar prins Willem van Oranje is vermoord en met grote luister begraven. Leiden prijst hij als de universiteitsstad van Lucas van Leyden, de beroemde schilder en graveur, maar herinnert ook aan de radicale wederdoper Jan van Leiden. Rotterdam is roemrijk als geboorteplaats van de geleerde Desiderius Erasmus.

Amsterdam ten slotte beschrijft Quad als na Antwerpen de belangrijkste handelsstad van de Nederlanden, waar jaarlijks honderden schepen uit heel Europa aankomen. De stad is beroemd om haar scheepsbouw, haar grote vloot en haar welvaart. De Hollanders, aldus Quad, staan bekend om hun overvloed aan boter, kaas, vis en vlees, en voeren jaarlijks meer melk uit dan er Rijnwijn wordt ingevoerd.

Prijs: Euro 450,- (incl. lijst)