Dutch man-of-war – Willem van de Velde the Elder, 1666
SCHEEPSPORTRET WILLEM VAN DE VELDE DE OUDE
Scheepsportret van het met 76 stukken uitgeruste oorlogsschip ‘De Eendragt’, tekening in grafiet, zwart krijt, grijs gewassen over tegendruk, van de hand van Willem van de Velde de Oude, vervaardigd in of na 1666. Afm.: 34,5 x 52,3 cm.
’s Lands oorlogsschip ‘De Eendragt’ was één van de meest monumentale en meest gedenkwaardige schepen uit de Staatse vloot. De bouw van het schip werd in 1665 in opdracht gegeven door de Admiraliteit van de Maeze, nadat het vlaggenschip van dezelfde naam in juni van dat jaar ten onder ging tijdens de Slag bij Lowestoft. De Rotterdamse scheepstimmerman Jan Salomonsz van den Tempel, die tien jaar eerder het vernietigde vlaggenschip bouwde, werd als opzichter aangesteld. Bij voltooiing van de bouw in 1666 kreeg luitenant-admiraal Aert van Nes gezag over het schip.
De meeste bekendheid ontleent ‘De Eendragt’ aan het gegeven dat Michiel de Ruyter aan boord van het schip sneuvelde. De Ruyter was in 1676 met een gebrekkige vloot uitgezonden naar het Middellands Zeegebied, met als doel om de Fransen bij Messina te verjagen. Op 22 april wordt hij aan boord van ‘De Eendragt’ geraakt door de kanonskogel die hem fataal zou worden. Zijn rechterbeen werd verbrijzeld en van de linkervoet werd het voorste deel afgeschoten. Door infectie van de wonden overlijdt De Ruyter een week later. Zijn ingewanden werden op een heuvel nabij Syracuse (Sicilië) begraven, de exacte plek is pas verleden jaar weer teruggevonden.
Het ontzielde lichaam van de luitenant-admiraal lag opgebaard in de kajuit van zijn vlaggenschip, waar het gebalsemd werd met kruiden en brandewijn. De terugreis naar Holland nam lange tijd in beslag en zo kwam het dat de buik van het schip ruim negen maanden zwanger was van het lijk. Wanneer Engel de Ruyter eind januari 1677 in Hellevoetsluis zijn opgebaarde vader komt bezoeken is deze, in de worden van zijn biograaf Gerard Brandt, “door de doodt en ’t balssemen zeer veranderdt”.
Als schilder van de vloot onderhield Willem van de Velde de Oude een archief of ‘comptoir’, die een nauwgezette inventaris vormde van de schepen die op de admiraliteitswerven van stapel liepen. Dit beeldarchief was noodzakelijk bij het opzetten van de complexe weergaven van zeeslagen. Uit oogpunt van efficientie zette Van de Velde zijn scheepsportretten op in grafiet, een tekenmateriaal dat in de zeventiende eeuw nog niet erg gangbaar was. Het voordeel van grafiet ten opzichte van krijt lag erin dat een tekening zich na bevochtiging van het papier eenvoudig liet afdrukken. Aanpassingen van schepen na het oplopen van averij konden zo vrij simpel in het comptoir worden opgenomen. De afgedrukte tekeningen werden nagetrokken en opgewerkt met zwart krijt en penseel.
Watermerk:
- Lely van Straatsburg (Heawood 1796, Churchill 401; cf. Robinson 1979 no. 18)
Provenance:
- kunsthandel Jean-Paul Meulemeester, Brussels, rond 1978
- particuliere collectie, België
NB: Wij danken dr. Remmelt Daalder voor de bevestiging van de toeschrijving van deze tekening aan Willem van de Velde de Oude (email correspondentie 9 november 2021).
Prijs: VERKOCHT
